Nowe głosy z Europy: Charlotte VAN DEN BROECK

Kac­per Bart­czak: Pozwól, że roz­pocz­nę ogól­nym komen­ta­rzem doty­czą­cym este­ty­ki Two­ich utwo­rów. Znaj­du­ję tu jakiś rodzaj współ­cze­sne­go reali­zmu psy­cho­lo­gicz­ne­go. Pra­cu­jesz mięk­ką, a jed­no­cze­śnie skon­cen­tro­wa­ną linią, co wpro­wa­dza nastrój nie­mal­że medy­ta­cyj­ny. Przy­cho­dzą mi na myśl dzie­ła mistrzów holen­der­skie­go reali­zmu. Nie jestem pewien tego nawią­za­nia, cho­ciaż z pew­no­ścią w two­ich wier­szach wyczu­wam mie­szan­kę spo­ko­ju i kon­cen­tra­cji uwa­gi.

 Char­lot­te van den Bro­eck: Wier­sze w tomie Cha­me­le­on zbu­do­wa­ne są wokół cyta­tu z Frie­dri­cha Shil­le­ra: „Nach nichts ringt die weibli­che Gefal­l­sucht so sehr als nach dem Sche­in des Naiven; Bewe­is genug, wenn man auch sonst keinen hät­te, daß die größte Macht des Geschlechts auf die­ser Eigen­schaft beruht.“ („Wdzię­ki kobie­ce z niczym nie wią­żą się tak sil­nie jak z powierz­chow­no­ścią tego, co naiw­ne. Jest oczy­wi­ste, że w tej wła­śnie cesze nale­ży upa­try­wać naj­więk­szej siły tej płci“). Frag­ment ten wpra­wił mnie we wście­kłość; a jed­no­cze­śnie dostrze­głam w nim pew­ną iro­nicz­ną praw­dę. Posta­no­wi­łam więc pra­co­wać z tym poję­ciem naiw­no­ści, ale trak­tu­jąc je prze­kor­nie, jako spe­cy­ficz­ny spo­sób mówie­nia o (kobie­cej, sek­su­al­nej) toż­sa­mo­ści. W nie­któ­rych przy­pad­kach robi się z tego jakaś stra­te­gia, w innych nato­miast jest to prze­szko­dą.

Jeśli cho­dzi o nawią­za­nia malar­skie, to inspi­ro­wa­li mnie nie tyle holen­der­scy reali­ści, co twór­czość Hen­ri Rous­se­au. Wie­le jego obra­zów uka­zu­je śro­do­wi­ska zamiesz­ka­ne przez zwie­rzę­ta. Albo są to pro­ste pej­za­że, na przy­kład z jezio­ra­mi bądź sta­wa­mi (woda koja­rzy mi się z kobie­co­ścią). Wypeł­nia­ją­cy obra­zy ton marze­nia sen­ne­go odda­ję medy­ta­cyj­ną, muzycz­ną linią wier­sza, a gład­ka nośność wody szu­ka swo­je­go odbi­cia w ryt­mie.

To wewnętrz­ne sku­pie­nie, o któ­rym wspo­mi­nasz, to mój spo­sób na szu­ka­nie intym­no­ści, może nawet intym­no­ści sym­bio­tycz­nej z Innym, z Inno­ścią. Te wier­sze poszu­ku­ją obsza­rów zmy­sło­wo­ści, ich tema­tem jest cie­le­sność i jej prze­obra­że­nia, z zatem wek­tor uwa­gi skie­ro­wa­ny jest do wewnątrz, ale cza­sem też na zewnątrz, szcze­gól­nie kie­dy lirycz­ne ja spo­glą­da na rze­czy przez pry­zmat naiw­nie poję­tej nauko­wo­ści, two­rząc dystans mię­dzy cia­łem a doświad­cze­niem.

Pozwól, że przej­dę do kwe­stii two­rzy­wa two­ich wier­szy. Przy­naj­mniej nie­któ­re z nich wyda­ją się poru­szać mię­dzy róż­ny­mi dys­cy­pli­na­mi twór­czy­mi, pola­mi, na przy­kład malar­stwem, rzeź­bą, obra­za­mi medial­ny­mi, samo­świa­do­mo­ścią poezji. Ale ten ruch nie jest przy­pad­ko­wy, jest raczej czę­ścią tego sku­pie­nia, o któ­rym wspo­mi­na­łem wcze­śniej. Cie­ka­wi mnie efekt, jaki osią­gasz dzię­ki tym zabie­gom. Z moje­go pun­ku widze­nia ta wie­lość pól i two­rzyw pozwa­la ci, para­dok­sal­nie, wró­cić do sfe­ry intym­nej, prze­strze­ni pamię­ci, przyj­rzeć się intym­no­ści. A może pry­wat­no­ści?

Trud­no mi mówić o „efek­tach” osią­ga­nych przez moje wier­sze. Czę­ścio­wo jest to prze­cież kwe­stia zwią­za­na z czy­tel­ni­kiem, z dyna­micz­ną kon­wer­sa­cją, któ­ra nawią­zu­je się mię­dzy czy­tel­ni­kiem a tek­stem. Nie jestem więc pew­na, czy była­bym w sta­nie jakoś tę kwe­stię sko­men­to­wać. Ale rze­czy­wi­ście pamięć odgry­wa dość waż­ną rolę w wier­szach. W moim przy­pad­ku jest ona powią­za­na z cie­le­sno­ścią. Pry­wat­ność, o któ­rej wspo­mi­nasz, zwią­za­na jest też z pew­ną kon­cep­cją sym­bio­tycz­no­ści roz­wi­ja­ną w Kame­le­onie. Jed­nak­że ani pamięć, ani pry­wat­ność, pry­wat­na toż­sa­mość, nie są tu uży­wa­ne w for­mu­le auto­bio­gra­ficz­nej. Uwa­żam, że ist­nie­je waż­na róż­ni­ca mię­dzy tym, co pry­wat­ne a tym, co oso­bi­ste. Nazwa­ła­bym te wier­sze oso­bi­sty­mi, ale waha­ła­bym się przed uzna­niem ich za pry­wat­ne. Nie są one o mnie, nie doty­czą mojej oso­by, mój dzia­dek nigdy nie odwie­dził Rumu­nii (na przy­kład Buka­resz­tu), ale zda­rza mi się na przy­kład cyto­wać holen­der­skie­go tre­ne­ra pił­kar­skie­go, któ­ry wypo­wia­da się o przy­go­dach z pro­sty­tut­ka­mi w Rumu­nii. Cho­dzi tu raczej o przed­sta­wie­nie, o to, jak cie­le­sność jest wysta­wia­na, jak sta­je się przed­sta­wie­niem w obrę­bie spoj­rze­nia innych.

Innym zja­wi­skiem, któ­re napo­ty­kam w two­ich wier­szach, jest poszu­ki­wa­nie przejść mię­dzy dwo­ma pola­mi dostę­pu do doświad­cze­nia: języ­kiem i cie­le­sno­ścią. I tu znów wyda­je mi się, że spo­so­by, jakie znaj­du­jesz na to, by testo­wać gra­ni­ce mię­dzy tymi obsza­ra­mi, spra­wia­ją, że zakre­ślasz jakiś rodzaj prze­strze­ni wsob­nej, intym­nej.

Poezja, język zin­ten­sy­fi­ko­wa­ny, to pró­ba powie­dze­nia cze­goś, co jest bliż­sze doświad­cze­niu, uczu­ciu, myśli niż sam akt nada­nia im nazwy. Ozna­cza to rów­nież, że język jest w sta­nie zde­kon­stru­ować doświad­cze­nie, zmo­dy­fi­ko­wać je, zacho­wać, a tak­że prze­jąć nad nim kon­tro­lę czy nawet uczy­nić je per­wer­syj­nym. W Kame­le­onie cie­le­sność oscy­lu­je mię­dzy tym, jak doświad­cza jej „ja” lirycz­ne oraz tym, jak widzi je inny (bądź inni). Język, jego płyn­ność i eks­pre­syj­ność, dzia­ła­ją­cy w nim aspekt per­for­ma­tyw­ny, sta­je się narzę­dziem odda­ją­cym nie­uchwyt­ność tego tema­tu.
Poezja może też w jakimś sen­sie sama stać się cia­łem, ośrod­kiem, w obrę­bie któ­re­go powsta­je rezo­nans doświad­cze­nia osob­ni­cze­go, ośrod­kiem, w któ­rym powsta­je doświad­cze­nie.

Czy uwa­żasz, że dało­by się okre­ślić two­ją poety­kę jako poety­kę intym­no­ści, któ­ra nie prze­cho­dzi w wyzna­nio­wość?

Nie, nie sądzę, żeby moja poezja usta­wia­ła się w jakie­kol­wiek rela­cji do poję­cia wyzna­nio­wo­ści. W Kame­le­onie cho­dzi raczej o poszu­ki­wa­nie kon­tak­tu i toż­sa­mo­ści w odnie­sie­niu do cia­ła i do inne­go. W moim dru­gim zbio­rze zaty­tu­ło­wa­nym Nachtro­er tema­tem jest poczu­cie utra­ty przy­na­leż­no­ści do miej­sca i włą­cza się tu ten sam rodzaj poszu­ki­wa­nia, choć teraz w odnie­sie­niu do bodź­ców pocho­dzą­cych ze świa­ta zewnętrz­ne­go. Zacho­dzi więc pyta­nie o moż­li­wość poczu­cia przy­na­leż­no­ści w kon­tek­stach zerwa­nych i prze­ta­so­wa­nych.

I może na koniec: jakie są two­je wio­dą­ce inspi­ra­cje?

Post­mo­der­nizm i Roman­tyzm.

Dzię­ku­ję za roz­mo­wę.