Obecnie jestem panterą

Roman Honet: „Ale jed­no chcia­ła­by mieć z pan­te­ry: gdy ktoś przy­cho­dzi i mówi / pociąg, któ­ry ist­nie­je tyl­ko w roz­kła­dzie, wła­śnie odszedł, umieć / powie­dzieć ach, tak? a nie pró­bo­wać zjeść słoń­ce, żeby nie zaszło” – na począ­tek przy­ta­czam frag­ment Two­je­go pierw­sze­go wier­sza z Dwóch fia­tów. Oczy­wi­ście nie dla­te­go, że jest pierw­szy, ale dla­te­go, że poru­szy­ła mnie ta sce­na: zoba­czy­łem w przy­wo­ła­nym wier­szu, w dwóch zja­wia­ją­cych się tu figu­rach, pan­te­ry i pięk­nej mły­nar­ki, ucie­le­śnia­nia dwóch odmien­nych spo­so­bów życia. Pan­te­ra, w pierw­szym sko­ja­rze­niu przy­wo­dzą­ca na myśl siłą, potę­gę, osta­tecz­nie dys­po­nu­je jakąś for­mu­łą zro­zu­mie­nia świa­ta, na spo­koj­nie, może być lek­ko zdzi­wio­na, ale nie sza­mo­ta się, pod­czas gdy dru­ga postać nie jest pan­te­rą wła­śnie dla­te­go, że pró­bu­je sta­wiać opór wobec tego, co nie­uchron­ne, usi­łu­je „zjeść słoń­ce, żeby nie zaszło”. Ale dla mnie to wła­śnie zacho­wa­nie mły­nar­ki ma zde­cy­do­wa­nie ludz­ki wymiar. Chcia­łem zapy­tać, co Two­im zda­niem pozo­sta­je bliż­sze życiu, natu­ral­nym reak­cjom? Ten dzi­ki opór, czy to wyro­zu­mia­łe przy­zwo­le­nie? Gdzie Ty byś sie­bie umie­ści­ła? Bli­żej pan­te­ry czy mły­nar­ki?

Justy­na Bar­giel­ska: Przy­kro mi, obec­nie jestem pan­te­rą. Zada­łeś pyta­nie o to, jak się przy­sto­so­wać, nie przy­zwy­cza­ja­jąc się. Dba­łość o sie­bie, jak ją sobie wyobra­żam, to zacho­wa­nie rów­no­wa­gi. Z jed­nej stro­ny roz­sąd­nie było­by zro­bić w życiu miej­sce na kosz­mar, na rze­czy nie­miesz­czą­ce się w gło­wie. Z dru­giej stro­ny jakie zna­cze­nie będzie mia­ło wyda­rze­nie się tych rze­czy w naszym życiu, jeśli uniew­raż­li­wi­my się na nie? A chy­ba nie chce­my, by dzia­ły się w naszym życiu rze­czy bez zna­cze­nia. Pan­te­ra jest jakąś for­mą wypo­czyn­ku, tak myślę, tym samym jest w cyklu z mły­nar­ką.

Czy­ta­jąc Dating ses­sions moż­na było odnieść wra­że­nie, że przede wszyst­kim oglą­dasz świat, śro­dek cięż­ko­ści został poło­żo­ny przede wszyst­kim na opty­kę, tak mi się wyda­wa­ło. Dwa fia­ty, tak­że peł­ne intry­gu­ją­cych deta­li, tak samo ufun­do­wa­ne na wyobraź­ni, suge­ru­ją pyta­nia o to, w jaki spo­sób ten świat, nadal zmy­sło­wy, zasob­ny w szcze­gó­ły, dopa­so­wać do sie­bie? Co nale­ży zro­bić, aby przy­jąć i to, co zoba­czo­ne, i to, co doświad­czo­ne? Czy zgo­dzi­ła­byś się z taką moż­li­wo­ścią odczy­ta­nia, z ist­nie­niem takiej róż­ni­cy?

Świat w Dating ses­sions nie był dedy­ko­wa­ny pod­mio­to­wi lirycz­ne­mu tych wier­szy. Ani ich autor­ce. A jeśli nakła­dał jakieś obo­wiąz­ki, to były one este­tycz­ne, doty­czy­ły utrzy­ma­nia świa­ta w obec­nej este­ty­ce lub wpro­wa­dze­nia do nie­go jakichś zmian, ale nadal w dzie­dzi­nie uro­dy, pięk­na. W Chi­na ship­ping dopie­ro zaczy­nam widzieć ten obo­wią­zek sca­le­nia ład­ne­go z dobrym, a we Fia­tach – ład­ne­go ze złym, brzyd­kie­go z dobrym. Jak? No, wła­śnie tak: otwie­ra­jąc się na kosz­mar.

Na litmama.pl, stro­nie „Szko­ły pisa­nia dla mam”, w któ­rej pro­wa­dzisz zaję­cia, zapo­wia­dasz, że posia­dasz uni­kal­ną umie­jęt­ność kar­mie­nia pier­sią w trak­cie pisa­nia. Rzad­ka to sztu­ka, gra­tu­lu­ję. Dziec­ko potem zno­wu trze­ba nakar­mić, wra­cać do nie­go. Wła­ści­wie nie­usta­ją­ca obec­ność. A czy wiersz, raz napi­sa­ny, zosta­wiasz, czy wra­casz do nie­go, popra­wiasz? O, może tak, daj­my na to, wycho­wu­jesz wiersz?

Tak napraw­dę pisa­nie w trak­cie kar­mie­nia pier­sią, jeśli tyl­ko nie kar­misz nowo­rod­ka, nie jest jakimś spe­cjal­nym wyczy­nem, a i nowo­rod­ka da się przy­mo­co­wać do tor­su chu­s­tą i pra­co­wać. Zwłasz­cza kie­dy kre­dyt inspi­ru­je. Ale na potrze­by rekla­my uzna­łam ten slo­gan za co naj­mniej wystar­cza­ją­cy. Wier­sze nie są moimi dzieć­mi, są bar­dziej jak zna­jo­mi. Piszę raczej mało, raczej dłu­go, raczej nie dla zaspo­ko­je­nia potrzeb towa­rzy­skich, więc jak już uda mi się coś napi­sać, wra­cam do wier­sza tyl­ko po to, żeby dosta­wić albo usu­nąć prze­cin­ki. A gdy spo­ty­kam się z nim za jakiś czas, w książ­ce albo w gaze­cie, nie mam ocho­ty go udo­sko­na­lać, zmie­niać. Raczej patrzę, jak on sam przez ten czas się udo­sko­na­lił i zmie­nił. Bądź nie. Oczy­wi­ście real­na zmia­na zacho­dzi we mnie, nie w wier­szu, ale ze zna­jo­my­mi tak też bywa, że któ­re­goś dnia jest się goto­wym zoba­czyć jakieś ich cechy, któ­rych się wcze­śniej nie widzia­ło.

A kie­dy w Tobie zacho­dzi ta real­na zmia­na, to co na ogół w swo­im wier­szu widzisz: że się udo­sko­na­lił czy że – daj­my na to – oku­lał? I czy masz cza­sem poczu­cie, że mogła­byś w swo­im wła­snym wier­szu zoba­czyć coś, cze­go już nie chcesz, co Ci zawa­dza: jakąś daw­ną sie­bie na przy­kład, to swo­je wcie­le­nie, któ­re­go aku­rat nie lubisz.

Nie mam wcie­leń, któ­rych nie lubię. Wyda­ję się sobie cza­sem ana­chro­nicz­na albo głu­pa­wa, jeśli o to pytasz. Ale tu, gdzie jestem, nie wyda­ję się sobie taka, a prze­cież przy­szłam tutaj przez sie­bie ana­chro­nicz­ną i głu­pa­wą, jak mogła­bym się od sie­bie tam­tej odże­gny­wać? Tym bar­dziej, że za pięć lat przyj­rzę się sobie z teraz i zoba­czę zmę­czo­ną, i sen­ty­men­tal­ną autor­kę nur­tu country&western.

Macie­rzyń­stwo na ogół ogra­ni­cza pisa­nie, cza­sem eli­mi­nu­je je cało­ścio­wo. W Two­im przy­pad­ku tak nie jest, może nawet dzie­je się odwrot­nie, jak­by macie­rzyń­stwo i pisa­nie dało się połą­czyć w spo­sób natu­ral­ny, co nie zna­czy, że idyl­licz­ny. Zresz­tą nie wiem, nie jestem Tobą. Zatem może Ty byś mi powie­dzia­ła, jak to w Two­im przy­pad­ku wyglą­da?

Dziec­ko ogra­ni­cza. Dwój­ka dzie­ci ogra­ni­cza podwój­nie. Jeśli nie jesteś Mar­ty­ną Woj­cie­chow­ską, nie będziesz temu zaprze­czać, a chwa­ła Bogu Mar­ty­na jest tyl­ko jed­na. I to ogra­ni­cze­nie, to jest praw­dzi­we bło­go­sła­wień­stwo, zwłasz­cza dla pisa­nia. Mecha­nizm jest taki: naj­pierw odpusz­czasz sobie zapi­sy­wa­nie głu­pot. Zdań usły­sza­nych w zbior­ko­mie, powie­dzo­nek męża, fik­cyj­nych wspo­mnień z krót­kich snów itp. To jest pro­ces, któ­ry trwa i wko­pu­je cię w grunt, aż zosta­jesz z kart­ką, na któ­rej w środ­ku nocy, odło­żyw­szy dziec­ko do łóżecz­ka po dwu­go­dzin­nym sean­sie u cyc­ka, zapi­sa­łaś, jak ci się wyda­je, for­mu­łę, TO. Rano na kart­ce widzisz, bo ja wiem, listę zaku­pów. Wspa­nia­ły upa­dek, po któ­rym docho­dzisz do wnio­sku, że już nigdy nic nie napi­szesz, aż któ­re­goś dnia zaczy­nasz noto­wać głu­po­ty. A z jaką wdzięcz­no­ścią i odda­niem! No, tyle że są tro­chę inne głu­po­ty. Bar­dziej uni­wer­sal­ne.

Na blo­gu Mar­ka Tro­ja­now­skie­go poja­wi­ły się frag­men­ty Two­jej kore­spon­den­cji z nim, jest to pew­na nowość, mam na myśli upu­blicz­nia­nie kore­spon­den­cji w sie­ci, czy publicz­ne jej pisa­nie, trze­ba pod­kre­ślić, że za zgo­dą oby­dwu stron, zresz­tą gdy­by było prze­ciw­nie, nie była­by to żad­na nowość :). Ale z pew­no­ścią Two­ja obec­ność na wspo­mnia­nym blo­gu dla nie­któ­rych oka­za­ła się powo­dem do kon­ster­na­cji, zdzi­wie­nia, zakła­dam, że zapew­ne tak­że tro­ski :). Co byś im powie­dzia­ła?

Żeby polu­zo­wa­li. Przy­go­to­wa­łam sobie sza­blon, w któ­rym wyja­śniam powo­dy poja­wie­nia się na blo­gu Mar­ka i wysy­łam wszyst­kim, któ­rzy przy­sy­ła­ją do mnie uprzej­me zapy­ta­nia w tej kwe­stii. Oczy­wi­ście po sper­so­na­li­zo­wa­niu wysy­łam. Obie­ca­łam Mar­ko­wi jakiś samo­dziel­ny tekst na jego stro­nę, a nie tyl­ko oka­zjo­nal­ne dekla­ra­cje popar­cia – i, ponie­waż listy wycho­dzą mi naj­le­piej, zde­cy­do­wa­łam się na taką for­mę, gdyż cze­mu nie. W co to się roz­wi­nie, nie mam poję­cia. I czy. Histo­ria nie­do­li Mar­ka z kobie­ta­mi w Inter­ne­cie, jak widzę, ma tyl­ko jed­no zakoń­cze­nie i jest nim prze­go­nie­nie kole­żan­ki jak suki burej. A dla mnie Tro­ja­now­ski to spra­wa hono­ru: nie mogłam znieść, że w pew­nym momen­cie więk­szość naj­pięk­niej­szych 30+ umy­słów począt­ku XXI wie­ku, poeci, poeci! i zja­wi­sko­we kobie­ty – sku­pi­li się na pró­bach zakne­blo­wa­nia jed­ne­go psy­cho­la. Któ­ry przy bliż­szym pozna­niu pozo­sta­je psy­cho­lem. Nota bene w odpo­wie­dzi na mój sper­so­na­li­zo­wa­ny sza­blon ludzie pisa­li mi, że wła­ści­wie im nie prze­szka­dza, że Tro­ja­now­ski wyle­wa wia­dra pomyj na nich samych – ale że obra­ża innych. Lito­ści! To, że Tro­ja­now­ski obra­ża nas, nie nasze pan­ny – a co, mnie nie obra­żał? – to jest isto­ta tego, że się tak wyra­żę, daru. Pożyt­ku.

Ale odpo­wiedź na pyta­nie o funk­cjo­no­wa­nie Tro­ja­now­skie­go w tej roli to jest ponie­kąd odpo­wiedź na pyta­nie, o co w pisa­niu cho­dzi. Żeby nas ele­ganc­ko trak­to­wa­no? Żeby wszyst­kim było przy­jem­nie? Żeby paść for­my? W Nie­szu­fla­dzie pasą. Chy­ba się wie­le nie pomy­lę, jeśli powiem, że te wypa­sio­ne for­my to obec­nie jedy­na war­tość tego por­ta­lu.

Na Nie­szu­fla­dzie dys­kurs lite­rac­ki cało­ścio­wo posia­da oso­bli­wą for­mę, przy­kła­do­wo roz­trzą­sa się tam pro­ble­my, czy Edward Sta­chu­ra był przy­stoj­ny [śmiech]. Ale wobec tego – jeśli w ogó­le war­to – to gdzie roz­ma­wiać o lite­ra­tu­rze w sie­ci? I o co Two­im zda­niem cho­dzi w pisa­niu, zakła­dam, że nie o odmien­ne trak­to­wa­nie i walo­ry­zo­wa­nie piszą­ce­go, to rze­czy­wi­ście mogą być nad­mier­ne wyma­ga­nia, cza­sem przed­sta­wio­ne w żało­snym wyda­niu.

W sie­ci o lite­ra­tu­rze war­to roz­ma­wiać wszę­dzie, pyta­nie brzmi: czy w ogó­le gdzieś się to robi. Jeśli, oczy­wi­ście, masz na myśli szyb­ką inte­rak­cję, a nie wymia­nę wypiesz­czo­nych ese­jów. Moje podej­ście jest ska­żo­ne sen­ty­men­tem, bo ja pamię­tam antycz­ną pl.hum.poezja a potem eli­tar­ny, jak się upie­ra­ją o nim mówić, Bar, po któ­rym zosta­ły nie tak zno­wu prze­past­ne archi­wa. No, ale nie może być tak, że roz­mo­wa o lite­ra­tu­rze jest moż­li­wa tyl­ko i wyłącz­nie, gdy rela­cja mię­dzy roz­mów­ca­mi to albo woj­na sam­ców, albo ero­tycz­ne napię­cie, albo, opty­mal­nie, jed­no i dru­gie.

W pisa­niu cho­dzi o towa­rzy­sze­nie, o przy­ja­zność, o miło­sier­ne uczyn­ki wzglę­dem duszy. Jeśli wszy­scy jeste­śmy pacjen­ta­mi hospi­cjum („hospi­cjum to też życie”, co nie), to książ­ka jest wolon­ta­riu­szem, któ­ry trzy­ma nas za rękę.

Zapo­wia­dasz na ten rok swój pro­za­tor­ski debiut. Mogła­byś powie­dzieć o nim sło­wo?

Nawet dzie­sięć. Czu­ję się jak Ame­ry­kan­ka, kie­dy o tym mówię, ale chu­da Ame­ry­kan­ka. Czy­li wspa­nia­le. Książ­ka będzie mia­ła tytuł Obso­let­ki, zawie­ra oko­ło pięć­dzie­się­ciu nie­dłu­gich tek­stów o codzien­nym życiu, jedy­nych – w for­mie i tre­ści – jakie da się napi­sać wycho­wu­jąc dzie­ci i pra­cu­jąc. O ile z wier­sza­mi nie cho­dzi­łam do niko­go, o tyle z Obso­let­ka­mi obe­szłam – takie mam wra­że­nie – dokład­nie wszyst­kich, ale wszy­scy mnie prze­ga­nia­li. Dopie­ro Wydaw­nic­two Czar­ne mnie nie prze­go­ni­ło, książ­ka wyj­dzie w listo­pa­dzie. Jest malut­ka, rów­na, mono­te­ma­tycz­na, peł­na deta­li i szcze­ra – jestem z niej bar­dzo dum­na, nawet jeśli bywam z niej nie­za­do­wo­lo­na.

Roz­ma­wia­li­śmy o Two­im pisa­niu, macie­rzyń­stwie, inter­ne­cie. Teraz chciał­bym zapy­tać o Two­je ocze­ki­wa­nia czy­tel­ni­cze, o to, cze­go wyma­gasz od liry­ki, cze­go od pro­zy, zresz­tą może tu nie musi być roz­gra­ni­cze­nia. Mówiąc wprost: jakie książ­ki lubisz?

Oby­cza­jo­we takie. Pew­nie dla­te­go jestem tak pod­eks­cy­to­wa­na Obso­let­ka­mi, bo żyję w kul­cie praw­dzi­wej powie­ści i cokol­wiek, co nie jest poezją, jest dla mnie milo­wym kro­kiem w jedy­nie słusz­nym kie­run­ku. Ostat­nio odkry­łam Doris Les­sing, prze­czy­ta­łam wła­ści­wie chy­ba wszyst­ko, co się uka­za­ło po pol­sku. Mój mąż wziął Pią­te dziec­ko i powie­dział, że już daw­no nie miał w ręku cze­goś tak okrop­nie napi­sa­ne­go – i pew­nie ma chło­pak rację, tyl­ko co z tego. Naj­pro­ściej napi­sa­na histo­ria ma dla mnie obec­nie więk­szą wagę, niż naj­lep­szy wiersz – bo wiersz jest syn­te­zą, a histo­ria jest ana­li­zą, a ja jestem w takim momen­cie życia, że potrze­bu­ję towa­rzy­stwa w ana­li­zie. Les­sing jest zna­ko­mi­tą towa­rzysz­ką.

Tak sobie pomy­śla­łem, czy byś mnie nie wyrę­czy­ła na zakoń­cze­nie roz­mo­wy. Może chcia­ła­byś sobie sama zadać pyta­nie i odpo­wie­dzieć? Hmm…

Wyrę­czy­ła­bym cię. Zada­ła­bym sobie pyta­nie: czy będziesz bar­dzo smut­na, jeśli nie uda ci się napi­sać powie­ści? I odpo­wie­dzia­ła­bym sobie: e, nie bar­dzo.