Osiem lat poprzednich rządów utwierdziło mnie w tym, że jestem patriotą

Karol Mali­szew­ski: Jak to się sta­ło, Boh­da­nie, że prze­oczy­łeś Schre­ibe­ra?

Boh­dan Zadu­ra: Sam nie wiem, to zna­czy chy­ba rozu­miem mecha­nizm. Z bie­giem lat, z bie­giem dni tak przy­by­wa­ło tych posta­ci, na któ­re nie mogłem patrzeć, któ­rych nie mogłem słu­chać, że mógł mi się po pro­stu zgu­bić w tłu­mie. Ale w tym przy­pad­ku mógł też zadzia­łać mecha­nizm wypar­cia, bo aku­rat na nie­go byłem szcze­gól­nie uczu­lo­ny – ktoś się zacho­wu­je po cham­sku i wszyst­ko jasne, a tutaj mia­ło się do czy­nie­nia z pozo­ra­mi ogła­dy, z pozo­ra­mi dobre­go wycho­wa­nia, z sym­pa­tycz­ną wyda­wa­ło­by się twa­rzą dość przy­stoj­ne­go i inte­li­gent­ne­go męż­czy­zny, ale kie­dy otwie­rał usta, to bił pia­nę ewi­dent­ne­go pusto­sło­wia, zado­wo­lo­ny z pozio­mu swe­go kra­so­mów­stwa, wił się jak piskorz, wykrę­cał kota ogo­nem, a naj­bar­dziej aler­gicz­nie reago­wa­łem na jego obłud­ny uśmie­szek, któ­ry nie scho­dził mu z twa­rzy, kie­dy kła­mał w żywe oczy. Może pod­świa­do­mie bałem się, że jak go włą­czę do tego bukie­tu pol­skich kwia­tów czy kwiat­ków, to on się z nie­go wyła­mie i będzie mnie kusi­ło, żeby pójść w regio­ny, w któ­re zapusz­czać się nie wypa­da, ale któ­re są naocz­ne – brzmią­ce z nie­miec­ka nazwi­sko, (jak wie­le w tej par­tii, któ­rej szef ma anty­nie­miec­ką szaj­bę), prze­szłość uta­len­to­wa­ne­go kie­dyś sza­chi­sty, któ­ry powi­nien prze­wi­dy­wać wie­le ruchów do przo­du, dekla­ro­wa­ny kon­ser­wa­tyzm i dru­ga żona, któ­rej pomy­sły są w sam raz do Pudel­ka, mio­ta­ją­ca się mię­dzy klat­ką MMA (nawet fre­ak fights) a żoł­nier­ską służ­bą w Woj­sku Pol­skim, nie­do­szła „pierw­sza dama Byd­gosz­czy”.

Pierw­sza myśl przy lek­tu­rze była taka, że bawiąc się, tro­pisz inte­lek­tu­al­ne, w tym języ­ko­we, poraż­ki byłej wła­dzy. Natręc­two epi­te­tu „ducho­we” szyb­ko zała­twi­łem odmow­nie.

No i bar­dzo dobrze, każ­da prze­sad­nie udu­cho­wio­na wła­dza jest śmiesz­na i groź­na, i para­dok­sal­nie bez­dusz­na, Wszyst­kim posłom kazał­bym oprócz ślu­bo­wa­nia recy­to­wać z pamię­ci wiersz Kaspro­wi­cza „Rzad­ko na moich war­gach” i zabro­nił czę­ściej niż raz uży­wać w prze­mó­wie­niu sło­wa „Pol­ska”. Na pyta­nie, kto ty jesteś? – odpo­wie­dział­bym z prze­ko­na­niem: „Polak sta­ry”, bo osiem lat poprzed­nich rzą­dów utwier­dzi­ło mnie w tym, że jestem patrio­tą. Gdy­bym nie był, to bym się nie wsty­dził za rząd i pre­zy­den­ta. Gdy­bym nie był, to bym się nie wku­rzał, że Igi Świą­tek – poza szle­ma­mi w Euro­spor­cie i Olim­pia­dą – nie moż­na zoba­czyć w otwar­tej tele­wi­zji.

Gdy czy­ta­łem żonie na głos Zmia­nę cza­su, kla­ska­ła z ucie­chy. Usły­sza­łem, że to praw­dzi­wy prze­wod­nik po pisow­skiej nocy, pamięt­nik, dzię­ki któ­re­mu moż­na sobie przy­po­mnieć to, co już zapo­mnia­ne, wypar­te. I że trze­ba nie­ustan­nie czu­wać, bo każ­da wła­dza wywi­ja nume­ry.

To powi­nie­neś prze­czy­tać żonie też Kor­ni­ki gnie­wu, 2021, Rado­sła­wa Wiśniew­skie­go, bar­dziej kro­ni­kę wła­śnie niż pamięt­nik. Co do patrze­nia na ręce, to ina­czej moż­na by to nazwać „zasa­dą ogra­ni­czo­ne­go zaufa­nia”. Gło­su­ję, na kogo gło­su­ję, ale świet­nie pamię­tam, jak nie­wie­le bra­ko­wa­ło, by w 2005 roku powstał POPIS, zale­d­wie rok po eufo­rii zwią­za­nej z wej­ściem Pol­ski do Unii Euro­pej­skiej. Strach pomy­śleć, cze­go wte­dy taka koali­cja mogła­by doko­nać.

Jak myślisz, czy ktoś ina­czej zorien­to­wa­ny poli­tycz­nie pisze teraz podob­nie zaan­ga­żo­wa­ne  wier­sze, wymie­rzo­ne w „bod­na­row­ców” czy „ban­dę Tuska” (to były cyta­ty)?

No nie wiem, jaki jest poten­cjał poetyc­ki tych zaan­ga­żo­wa­nych ina­czej. Sądząc po latach, przed 2016 rokiem to naj­więk­szym osią­gnię­ciem były dys­ty­chy: „Donald mato­le, twój rząd oba­lą kibo­le” i „Cała Pol­ska z was się śmie­je, komu­ni­ści i zło­dzie­je”. Nie­spe­cjal­nie wiel­ki to wkład do skarb­ni­cy ojczy­stej poezji. A ten ostat­ni dys­tych to może być swe­go rodza­ju bume­rang.

Pożar­to­wa­li­śmy sobie, a teraz poważ­nie, bo w koń­cu na okład­ce stoi jak byk „zmia­na cza­su”. W tej książ­ce poru­sza mnie naj­bar­dziej to, co doty­czy odczu­wa­nia przez cie­bie zmia­ny – tej potwor­nej, poli­tycz­nej, i może jesz­cze potwor­niej­szej, oso­bi­stej, egzy­sten­cjal­nej, doty­czą­cej szpi­ta­la, cmen­ta­rza, umie­ra­ją­cych i umar­łych, i tego, z jaką trzeź­wo­ścią i swo­istym humo­rem two­rzysz szyb­kie „listy pole­głych”. 

„Listy pole­głych”, rozu­mia­ne meta­fo­rycz­nie, ale nie iro­nicz­nie, two­rzą się same; cza­sem dowia­du­jesz się o czy­imś odej­ściu z opóź­nie­niem, myślisz sobie: po co wla­złem na tę stro­nę, po co mi ktoś powie­dział – ona czy on żyli­by sobie jesz­cze spo­koj­nie w mojej świa­do­mo­ści. Jak ktoś jest dosta­tecz­nie, by tak rzec, sta­ry, to ma wię­cej przy­ja­ciół i zna­jo­mych po dru­giej stro­nie niż po tej. Dobra, te listy two­rzo­ne są na trzeź­wo, ze swo­istym humo­rem, ale – mam nadzie­ję – z czu­ło­ścią. „Listy pole­głych” rozu­mia­ne jako listy tych, co prze­gra­li na polu poli­ty­ki, powsta­ją według ich zasług, ale bez czu­ło­ści. Są szyb­kie, bo to się szyb­ko zmie­nia.

Prze­czy­taw­szy kil­ka wier­szy z począt­ku, mia­łem pyta­nie w sty­lu: „Czym, Boh­da­nie, prócz tłu­ma­czeń z ukra­iń­skie­go i pisa­nia saty­rycz­no-zja­dli­wych wier­szy zaj­mo­wa­łeś się w cza­sie rzą­dów par­szyw­ców i szu­braw­ców?”. Jed­nak wyco­fa­łem się z tego pyta­nia. Dosze­dłem do prze­ko­na­nia, że zaj­mo­wa­łeś się czymś, o czym na razie nie mam poję­cia, a o czym opo­wia­da każ­dy następ­ny zapis – wal­ką o zdro­wie i życie, prze­trwa­niem, pod­su­mo­wy­wa­niem i wspo­mi­na­niem, czymś nie­wy­mier­nym, a jed­nak zmie­rzo­nym czy ści­śle odmie­rzo­nym w roz­le­wa­ją­cych się poema­tach.

Jed­nak krót­ko ci odpo­wiem na pyta­nie, z któ­re­go się wyco­fa­łeś. W cza­sie rzą­dów par­szyw­ców i szu­braw­ców prze­cho­dzi­łem na eme­ry­tu­rę, ale o roz­sta­niu z „Twór­czo­ścią” nie chcę opo­wia­dać. Posta­wi­łem sobie za cel nie pójść w śla­dy Tade­usza Komen­dan­ta i nie umrzeć pierw­sze­go dnia eme­ry­tu­ry. Oprócz Ukra­iń­ców tłu­ma­czy­łem rów­nież Bia­ło­ru­si­nów. Wiesz, ta wal­ka o zdro­wie i życie tak dłu­go nie trwa­ła (co praw­da, każ­dy ją toczy od uro­dze­nia, ale nie­po­strze­że­nie). PIS rzą­dził osiem lat, moje pro­ble­my na poważ­nie zaczę­ły się w począt­kach mar­ca bie­żą­ce­go roku. Więc wła­ści­wie już po poli­tycz­nej zmia­nie. Posze­dłem na ope­ra­cję, moż­na powie­dzieć, w peł­ni sił. Z pla­no­wa­nych dwóch tygo­dni w szpi­ta­lu zro­bi­ły się pra­wie trzy mie­sią­ce. Reope­ra­cja, kolej­na, respi­ra­tor, śpiącz­ka, zapa­le­nie trzust­ki, zapa­le­nie płuc, parę trans­fu­zji (pyta­nie, co się dzie­je z two­im DNA po czymś takim). Mnó­stwo doświad­czeń, prócz doświad­cze­nia bólu, ale ból jest raczej nie­przy­dat­ny jako doświad­cze­nie nada­ją­ce się do wyko­rzy­sta­nia w lite­ra­tu­rze. Para­dok­sy – medy­cy­na jako dzie­dzi­na słu­żą­ca czło­wie­ko­wi, a jed­no­cze­śnie bar­dziej chy­ba odhu­ma­ni­zo­wa­na niż woj­sko. Co jest naj­trud­niej­sze? Zapo­mnieć o god­no­ści, o wsty­dzie. Wszech­świat pie­lę­gnia­rek, w kli­ni­ce – ład­nych, inte­li­gent­nych dziew­czyn, w powia­to­wym szpi­ta­lu prze­waż­nie wiej­skich jędz w pode­szłym wie­ku z nie­wy­bred­ny­mi żar­ta­mi – lek­cja praw­dzi­we­go języ­ka, przy któ­rym Rada Języ­ka Pol­skie­go powin­na popeł­nić zbio­ro­we samo­bój­stwo. W szpi­ta­lu powia­to­wym, jeśli nie cho­dzisz, zała­twiasz się w pam­pers, pro­blem sika­nia zała­twia cew­nik. Ten pam­pers musi chy­ba być czymś nasą­czo­ny, bo nie ma na sali zapa­chu. Czym cię myją, bo to zale­d­wie kil­ka mało deli­kat­nych ruchów? Dziew­czy­ny na Radzi­wił­łow­skiej mówią ci, że jesteś ich naj­mil­szym pacjen­tem, domy­ślasz się, że ever. Kie­dy nauczy­łeś się już ich imion i nazwisk leka­rzy, w trak­cie jed­ne­go z obcho­dów odpo­wia­dasz na pyta­nie sze­fa kli­ni­ki (nazy­wa się tak samo jak poeta Jan Polkow­ski, ale jak się nazy­wa Polkow­ski?) o samo­po­czu­cie i ape­tyt, mówisz: „Strasz­nie mar­nie kar­mią w tej pana knaj­pie, panie pro­fe­so­rze. I mam jesz­cze jeden postu­lat: czy mógł­by pan zaka­zać uży­wa­nia na oddzia­le demi­nu­ty­wów, któ­re urą­ga­ją god­no­ści pacjen­tów, w rodza­ju jedzon­ko?” Zapo­mi­nasz sło­wa, widzisz rośli­nę, widzisz zupę z niej, ale zamiast „bro­ku­ła” jest pust­ka. Jak się nazy­wa to kwa­śne, z zie­lo­no czer­wo­ny­mi gru­by­mi łody­ga­mi, z czym two­ja mat­ka pie­kła cia­sto i goto­wa­ła kom­pot, ma duże jak łopian postrzę­pio­ne liście? Nie mada­ga­skar, ale jak? Masz pomysł na duży poemat „Spar­tań­ska ver­sus Radzi­wił­łow­ska”, porów­nu­ją­cy doświad­cze­nie zawa­łu i wsz­cze­pie­nia sten­tu z resek­cją kawał­ka żołąd­ka i dwu­nast­ni­cy, coś pró­bu­jesz zapi­sać, ale nawet nie możesz się pod­pi­sać pod zgo­dą na jakąś medycz­ną pro­ce­du­rę i wycho­dzi ci coś w rodza­ju pół cen­ty­me­tra pra­wie pła­skie­go elek­tro­kar­dio­gra­mu. A jest jesz­cze mania prze­śla­dow­cza, z któ­rej zda­jesz sobie spra­wę, rów­no­cze­śnie jed­nak znaj­du­jąc prze­ko­nu­ją­ce dowo­dy prze­ma­wia­ją­ce za tym, że to nie cho­ra wyobraź­nia dzia­ła. Daru­ję ci szcze­gó­ły. Pod­słu­cha­łem roz­mo­wę leka­rza z kimś, byłem prze­ko­na­ny, że mówią o mnie. „I tak nie ma inne­go wyj­ścia jak hospi­cjum”. Zro­bi­ło mi się przy­kro, ale prze­sta­łem się bać, że zosta­nę zamor­do­wa­ny. Jak mnie mają oddać do hospi­cjum, to nie muszę być czuj­ny przez całą noc. No dość tego epa­to­wa­nia.

Zmia­na cza­su to pojem­ny tytuł, moż­na go rozu­mieć na trzy spo­so­by: jak w wier­szu tak zaty­tu­ło­wa­nym, czy­li zmia­na z nor­mal­ne­go na szpi­tal­ny, meta­fo­rycz­nie jako zmia­na spo­łecz­no-poli­tycz­na i wresz­cie jako zmia­na cza­su z let­nie­go na zimo­wy. Tej dru­giej myśla­łem, że nie docze­kam, a docze­ka­łem, Tej trze­ciej nie lubię, już mia­ła zostać znie­sio­na, ale się odwle­kło. Jed­na rzecz mnie w tym tytu­le uwie­ra­ła: jeden z moich wcze­śniej­szych tomi­ków nazy­wał się podob­nie – Kwe­stia cza­su, ale nie wyszedł odręb­nie, uto­nął w wier­szach zebra­nych.

Ani esej, ani felie­ton, tyl­ko raczej poetyc­ka gawę­da – tak sobie myśla­łem o tych tek­stach, któ­re zaczy­na­ją domi­no­wać w dru­giej czę­ści tomu. Nie nud­na to gawę­da, bły­sko­tli­wa, zacie­ka­wia­ją­ca, reali­stycz­na do bólu. Roz­po­zna­ję zna­jo­me imio­na i nazwi­ska, wyobra­żam sce­ny i sytu­acje, wiem, o czym i o kim mówisz, ale mło­dy, nie­wta­jem­ni­czo­ny czy­tel­nik może mieć pro­ble­my.

Gry­zę się w język, żeby nie powie­dzieć – a co mnie obcho­dzi mło­dy, nie­do­świad­czo­ny czy­tel­nik? Jed­nak serio, to od daw­na żyję w prze­świad­cze­niu, że w zasa­dzie piszę pro­ste, aż za bar­dzo zro­zu­mia­łe wier­sze. Oczy­wi­ście, gdy­bym w jakimś wier­szu użył okre­śle­nia „miesz­kań­cy bar­ci” to ktoś, kto w tele­tur­nie­ju „Jeden z dzie­się­ciu” na pyta­nie o to, co się hodu­je w bar­ciach, odpo­wia­da, że kró­li­ki, miał­by pro­ble­my. Żeby rozu­mieć cokol­wiek, co się czy­ta, trze­ba mieć jakąś wie­dzę. Jeśli kie­dyś ubz­du­ra­łem sobie, że wiersz powi­nien się spraw­dzać na wszyst­kich pię­trach zna­czeń, to jakieś pię­tro rze­czy­wi­ście wyma­ga być może wta­jem­ni­cze­nia, roz­po­zna­wa­nia imion i nazwisk, ale myślę, że to pię­tro – waż­ne dla auto­ra – dla czy­tel­ni­ka wca­le takie być nie musi. To tro­chę tak jak z mot­ta­mi, bar­dziej istot­na jest ich zawar­tość niż to, z kogo i cze­go są zaczerp­nię­te.

Zaczy­nasz od olim­pia­dy w Tokio, a koń­czysz alu­zja­mi doty­czą­cy­mi tej ostat­niej, w Pary­żu, to cie­ka­we. Dla­cze­go tak waż­ne są w two­jej twór­czo­ści odnie­sie­nia spor­to­we? To jak­by jed­na z pod­staw two­je­go świa­ta, kon­tro­lo­wa­nie tego, co w spo­rcie pisz­czy i dla­cze­go.

Tak, tomik zaczy­na się od Tokio, koń­czy na Pary­żu. Wier­sze w Zmia­nie cza­su, poza jed­nym, pocho­dzą z trzech lat, Tokio było odło­żo­ne o rok przez covid i odby­wa­ło się przy nomen omen pustych try­bu­nach. Pisa­ne były w zasa­dzie w trzech rzu­tach, latem 2021, w grud­niu 2023 („Głę­bia ostro­ści”), a cała resz­ta latem 2024. Cho­ciaż pierw­sza olim­pia­da za moje­go życia, świa­do­mie prze­ży­wa­na, to były Hel­sin­ki 1952. Wszyst­ko, co naj­cie­kaw­sze, ze szcze­gól­nym uwzględ­nie­niem suk­ce­sów spor­tow­ców Związ­ku Radziec­kie­go, pierw­szy raz star­tu­ją­cych w tej impre­zie, obej­rza­łem jako ośmio­la­tek czy dzie­wię­cio­la­tek w kinie. To był peł­no­me­tra­żo­wy barw­ny film, nie wiem już, czy­jej pro­duk­cji. Wcze­śniej był Lon­dyn, czy­ta­łem o brą­zo­wym meda­lu Alek­se­go Ant­ko­wia­ka w Pamięt­ni­kach Felik­sa Stam­ma. Skąd ten sport? Nie dość, że byłem dziec­kiem dość cho­ro­wi­tym, przez sie­dem lat jedy­na­kiem, więc pozna­łem wszyst­kie roz­ko­sze nado­pie­kuń­stwa, to jesz­cze bar­dzo dałem się zin­dok­try­no­wać chrze­ści­jań­stwu, nie­zwy­kle poważ­nie trak­tu­jąc zasa­dę nad­sta­wia­nia dru­gie­go policz­ka, więc żad­ne odda­wa­nie, jak cię biją rówie­śni­cy, nie wcho­dzi­ło w grę. W pod­sta­wów­ce byłem więc łama­gą, ofer­mą i czym tam jesz­cze, zgnił­kiem i zde­chłą kurą, bez wła­ści­wej koor­dy­na­cji ruchów, o któ­rą było trud­no, jak się przez rok uro­sło o 23 cen­ty­me­try.

Nie będę mówił, kim byłem w wyobraź­ni. Czy­ta­łem „Prze­gląd Spor­to­wy”, zna­łem na pamięć mini­ma olim­pij­skie przy­pi­sa­ne do wie­ku trzy­na­sto­lat­ków i czter­na­sto­lat­ków, wszyst­kie rekor­dy świa­ta i Pol­ski w lek­ko­atle­ty­ce. Ojciec jeź­dził rowe­rem, a ja kil­ka­na­ście metrów za nim bie­głem po chod­ni­ku uli­cą Par­ty­zan­tów i Zie­lo­ną do Sko­wie­szyń­skiej, na podwór­ku pcha­łem kulą, ska­ka­łem wzwyż, rzu­ca­łem tar­cza­mi sło­necz­ni­ków jak dys­kiem, a ich zdrew­nia­ły­mi łody­ga­mi jak oszcze­pem. Gra­łem tro­chę w teni­sa, wyobra­ża­jąc sobie, że jestem Lewi­sem Hoadem. W szko­le śred­niej to już dało rezul­tat. Wybi­łem się na spor­to­wą wybit­ność (na szkol­ną ska­lę) w siat­ków­ce i koszy­ków­ce.

Nie było nic przy­jem­niej­sze­go niż fizycz­ne zmę­cze­nie po fizycz­nym wysił­ku. Był w tym jesz­cze mło­dzień­czy ide­alizm, nie zwy­cię­stwo, a udział w szla­chet­nej rywa­li­za­cji, jasne regu­ły gry, bez­in­te­re­sow­ność. Coś z tego zosta­ło. Ale jak papież Fran­ci­szek ape­lu­je o zawie­sze­nie bro­ni na czas igrzysk w Pary­żu, to mnie to tyl­ko śmie­szy. Pra­wie tak, jak śmie­szy­ły mnie stand-upy Ada­ma Gla­piń­skie­go (jakie to było­by sło­wo, gdy­by nie ten łącz­nik!).

W wier­szu „Limi­ted Edi­tion” wspo­mi­nasz o prze­ję­zy­cze­niu. Zamiast „bez­in­te­re­sow­no­ści” poja­wi­ła się „bez­u­ży­tecz­ność”. Od razu w oczach sta­nął wiersz Wojacz­ka z fra­zą, że „poetę nale­ży uży­wać”, ale przede wszyst­kim Twój tekst „Nie­przy­dat­ność” i te sło­wa „strach pomy­śleć, co było­by, gdy­by wszy­scy byli tacy nie­przy­dat­ni jak ja”. Ta Two­ja pro­ble­ma­tycz­na nie­przy­dat­ność słu­ży mi od wie­lu lat, spro­wa­dza na zie­mię itd., tutaj każ­dy czy­tel­nik (Twój fan) podał­by pew­nie swo­ją wer­sję uza­sad­nie­nia.

Wczo­raj czy przed­wczo­raj jeden z uczest­ni­ków „Jed­ne­go z dzie­się­ciu” na pyta­nie o szes­na­sto­wiecz­ne­go auto­ra Figli­ków, odpo­wie­dział bez waha­nia: Juliusz Sło­wac­ki. Ujaw­nił podwój­ną nie­wie­dzę, nie tyl­ko w odnie­sie­niu do Figli­ków i Miko­ła­ja Reja, ale rów­nież w odnie­sie­niu do Juliu­sza Sło­wac­kie­go. Ale jak się chwi­lę zasta­no­wić, to do cze­go – poza tym tele­tur­nie­jem – może mu się przy­dać taka wie­dza? Zdo­by­wa­jąc medal na olim­pia­dzie, przy­no­sisz radość, jeśli nie milio­nom, to set­kom tysię­cy ludzi. Pisząc dobry wiersz? Kil­ku, kil­ku­na­stu, w pory­wach kil­ku­dzie­się­ciu. Pycha prze­ze mnie prze­ma­wia czy poko­ra? Nazwisk tylu wyna­laz­ców rze­czy, któ­re zmie­ni­ły życie ludzi na lep­sze, nie uczą nas w szko­le: pierw­sza loko­mo­ty­wa, tele­fon, lam­pa naf­to­wa, żarów­ka, w porząd­ku – ale gdzie dla przy­kła­du pral­ka, eks­pres do kawy, szyb­ko­war? Wodzo­wie, poli­ty­cy, i – z zacho­wa­niem pro­por­cji – pisa­rze bar­dziej się zasłu­ży­li dla ludz­ko­ści?

Zmia­nę cza­su koń­czą dwie waż­ne, nie­po­ko­ją­ce myśli. Jed­na o wędru­ją­cej po pię­trach śmier­ci, co kore­spon­du­je z otwie­ra­ją­cy­mi tom sło­wa­mi o „miesz­ka­niach w domu ojca”. Dru­ga nie­po­koi mnie jesz­cze bar­dziej, bo doty­czy marze­nia, by two­je pisa­nie prze­trwa­ło i było „bez ter­mi­nu przy­dat­no­ści do spo­ży­cia”. Wyczu­wam w tym zawa­ha­nie… Dosko­na­le wiesz, jaka cenę pła­ci się, gdy tekst jest zbyt doraź­ny, odda­ny spra­wie, nie dba o uni­wer­sal­ność. Mam wra­że­nie, że Ty nie­raz chcesz pogo­dzić w jakimś jed­nym bły­sku, cel­nej fra­zie inter­wen­cyj­ną doraź­ność z duchem uni­wer­sal­no­ści.

Wiersz o miesz­ka­niach w domu ojca, jeden z nie­wie­lu dato­wa­nych, napi­sał mi się w rocz­ni­cę jego odej­ścia, w 2018 roku, Ten dru­gi, któ­ry przy­wo­łu­jesz, zano­to­wa­łem jako swe­go rodza­ju post scrip­tum do wier­sza „Krót­kie fale” z tomu Sta­rzy zna­jo­mi: ta sąsiad­ka, któ­ra zmar­ła dzie­sięć dni temu, była mat­ką bliź­nia­czek z par­te­ru, któ­re w nim się poja­wia­ją. W rze­czy­wi­sto­ści to może były tyl­ko sio­stry. Wiesz, Karo­lu, cza­sem sta­ram się tę inter­wen­cyj­ną doraź­ność ukryć. Jeśli wiesz – a wiesz – co to jest akro­stych, prze­czy­taj sobie jesz­cze raz wiersz „Głos w spra­wie przy­szło­ści”. Ta inter­wen­cyj­ność jest w nim tak dobrze ukry­ta, że posta­no­wi­łem dorzu­cić wska­zów­kę, jaką jest pod­ty­tuł. Mam cichą nadzie­ję, że z kolei w wier­szach jaw­nie doraź­nych ukry­ta jest jakaś war­tość doda­na, coś, co może aspi­ro­wać do uni­wer­sal­no­ści. W „Kwia­tach pol­skich” to rytm czy ono­ma­to­pe­icz­ność, w każ­dym razie z ich ostat­niej linij­ki jestem zado­wo­lo­ny. Zamy­ka­ją­cy książ­kę wiersz przy­szedł mi do gło­wy w ostat­niej chwi­li. Sól, cukier, miód są uni­wer­sal­ne. Jasne, że nie miał­bym nic prze­ciw­ko temu, żeby przy­naj­mniej nie­któ­re moje wier­sze, nawet bez­u­ży­tecz­ne, były jak sól, cukier i miód.

Boh­da­nie, bar­dzo dzię­ku­ję za roz­mo­wę.