Połów 2010 okiem Romana Honeta

Mag­da Szczu­bret: Zakoń­czy­li­śmy kolej­ną edy­cję „Poło­wu”, pierw­szą, któ­rej fina­łem było wyda­nie anto­lo­gii. Pozo­sta­je nie­do­syt, satys­fak­cja? Jak w kil­ku sło­wach pod­su­mo­wał­byś pro­jekt?

Roman Honet: Wolał­bym do „Poło­wu” pod­cho­dzić bez emo­cji i zamiast o satys­fak­cji czy nie­do­sy­cie mówić o kon­kret­nym efek­cie, czy­li o dzie­się­ciu poet­kach i poetach, któ­rych wier­sze uka­za­ły się – war­to pod­kre­ślić poży­tecz­ną zmia­nę for­mu­ły wydaw­ni­czej – w anto­lo­gii, nie w arku­szach. Ja wybra­łem dwie autor­ki i trzech auto­rów, a teraz, gdy prze­glą­dam mate­ria­ły pozo­sta­łe po pro­jek­cie, nie sądzę, żebym mógł doko­nać lep­sze­go wybo­ru. Osta­tecz­nie czas go osą­dzi, może oce­nią kry­ty­cy i czy­tel­ni­cy, szcze­gól­nie dużo zale­ży od wybra­nych auto­rów. Otrzy­ma­li pew­ną moż­li­wość, nie każ­dy ją zysku­je, więc chciał­bym, aby poka­za­li, zwłasz­cza samym sobie, że potra­fią ją wyko­rzy­stać.

Co naj­bar­dziej zwra­ca uwa­gę w mło­dej liry­ce pol­skiej? Na co sta­wia­ją debiu­tan­ci? Kie­ru­ją się bar­dziej ku pro­ble­mom języ­ko­wym, egzy­sten­cjal­nym? Wpi­su­ją się w dobrze zna­ne poety­ki?

Po lek­tu­rze setek zesta­wów nie moż­na prze­ga­pić, że jesz­cze nigdy tak wie­lu nie napi­sa­ło tak wie­le w ten sam spo­sób. Zwra­ca uwa­gę poli­fo­nia, ale to pozor­ne wra­że­nie: niby każ­dy gra po swo­je­mu, wier­szy nie deter­mi­nu­je przy­kła­do­wo żad­na wspól­na tema­ty­ka, co mogło­by wyni­kać z tego, że jest popu­lar­na albo waż­na dla współ­cze­sno­ści, tyle że osta­tecz­nie więk­szo­ści wycho­dzi ta sama melo­dia. Moż­na wychwy­cić domi­nan­tę wier­sza tego typu: stro­ni od wszyst­kie­go, co mogło­by wzbu­dzić kon­tro­wer­sje oby­cza­jo­we, spo­łecz­ne, lite­rac­kie, nie wyma­ga wyobraź­ni, zna­jo­mo­ści lite­ra­tu­ry tak­że nie: spraw­nie bie­rze się zni­kąd i spraw­nie tam wra­ca. Żad­nych rady­kal­nych gestów. Nic. Nie zawsze tak jest, mówię o więk­szo­ści. Moż­na spo­tkać wier­sze god­ne uwa­gi, tyle że jeśli to jest jeden czy dwa utwo­ry na cały zestaw, to jest to ilość nie­wy­star­cza­ją­ca, by zapew­nić pod­sta­wę do wybo­ru. Być może wyni­ka to z nie­umie­jęt­no­ści czy­ta­nia wła­snych tek­stów, spoj­rze­nia na nie z dystan­su. Cza­sem tra­fia­ły się zesta­wy ory­gi­nal­ne, świad­czą­ce o goto­wo­ści, ale tak­że o zdol­no­ści do pod­ję­cia ryzy­ka przez auto­ra, zda­rza­ło się to spo­ra­dycz­nie, zresz­tą nie spo­dzie­wa­łem się odwrot­nych pro­por­cji, i to wła­śnie owe zesta­wy sta­no­wi­ły dla mnie punkt odnie­sie­nia.

Debiu­tan­ci, zwłasz­cza jeśli są oczy­ta­ni i to oczy­ta­nie im się, że tak powiem, ule­wa, sta­wia­ją na ocza­ro­wa­nie czy­tel­ni­ka, oni two­rzą i przyj­mu­ją figu­rę czy­tel­ni­ka jako pewien wzo­rzec, pod ten wzo­rzec piszą, a potem chcą tego czy­tel­ni­ka uto­pić w sło­wo­to­ku, i na ogół mar­nie im to wycho­dzi. Wolę, gdy potra­fią sta­wić opór swo­im lek­tu­ro­wym fascy­na­cjom.

Pro­ble­my z języ­kiem, rozu­mia­ne tak, jak chciał­by Bia­ło­szew­ski czy Kar­po­wicz, trud­no uchwy­cić w nad­sy­ła­nych na „Połów” zesta­wach. Zale­d­wie kil­ku poetom, obec­nie Szy­cho­wiak, Muel­ler czy Miło­będz­kiej, uda­je się otrzeć o pew­ną trud­ną do uchwy­ce­nia gra­ni­cę mię­dzy uży­tecz­no­ścią języ­ka, a jego nie­wy­dol­no­ścią tak, że brzmi to wia­ry­god­nie. Języ­ko­we pro­ble­my pew­nej czę­ści nie­wy­bra­nych debiu­tan­tów to na ogół pro­ble­my orto­gra­ficz­ne, gra­ma­tycz­ne, sty­li­stycz­ne, skła­dnio­we i fra­ze­olo­gicz­ne. Może istot­nie lep­szym roz­wią­za­niem było­by mówie­nie o egzy­sten­cji, nie wiem, czy pro­ble­ma­tycz­nej, na pew­no opty­ka więk­szo­ści uczest­ni­ków „Poło­wu” zosta­ła nakie­ro­wa­na na pry­wat­ność, świa­ty wła­sne, spo­ro tu osob­no­ści, czę­sto, nie­ste­ty, spro­wa­dzo­nej do powszech­nie podzie­la­nych doświad­czeń: opi­sy podwór­ka czy blo­ko­wi­ska, jeż­dże­nia win­dą, itp.

W zna­ne poety­ki debiu­tan­ci wpi­su­ją się rzad­ko, nawet mnie to zasko­czy­ło, spo­ra­dycz­nie tra­fia­li się naśla­dow­cy Sosnow­skie­go czy Różyc­kie­go, więk­szość mię­dli­ła zezw­łok inter­ne­to­we­go wier­sza.

Czym zasko­czy­li Cię tego­rocz­ni lau­re­aci pro­jek­tu? Co musi mieć, jak powi­nien pisać poeta, żeby selek­cjo­ner, Roman Honet, zwró­cił na nie­go uwa­gę?

Część zain­try­go­wa­ła mnie mło­dym wie­kiem, choć nie to było powo­dem decy­du­ją­cym o moich wska­za­niach. Przede wszyst­kim nie mówił­bym od razu o zasko­cze­niu. Jeśli los poto­czy się tak, że zosta­nę sta­rym dzia­dem, wte­dy byle kto zawo­ła nagle: buu! dzia­du! i to mnie zasko­czy, póki co moż­na do mnie dotrzeć w kil­ka odmien­nych spo­so­bów. Podo­ba­ło mi się, że każ­dy z wybra­nych prze­ze mnie auto­rów ma wła­sne okno na świat, spo­ra­dycz­nie wenec­kie, na ogół jest to luf­cik znaj­du­ją­cy się tuż pod sufi­tem, ale zawsze wycho­dzą­cy na świat, nie na mapę dyk­cji współ­cze­snych, i zawsze jest to okno, nie drzwi do sza­fy ze współ­cze­sną kostiu­mo­lo­gią kul­tu­ro­wą. Nie boją się pod­cho­dzić do tego okna, wyglą­dać przez nie: cały trud – z tego, co zaob­ser­wo­wa­łem – poświę­ca­ją, by uchwy­cić się jego ram w celu lep­sze­go widze­nia, a cały talent pożyt­ku­ją, aby opi­sać to, co zoba­czy­li. Sku­pia­ją swo­ją aktyw­ność na wier­szu, nie zwa­ża­ją na swo­je funk­cjo­no­wa­nie w śro­do­wi­sku, nie zauwa­ży­łem dąże­nia ku temu i wyso­ko cenię ten typ nie­dba­ło­ści. Dzię­ki temu Filip Wyszyń­ski pozo­sta­je natu­ral­ny, gdy umy­ka przed pułap­ka­mi kon­wen­cji, Domi­nik Żybur­to­wicz bez naiw­no­ści się­ga po zasad­ni­cze tema­ty, Krzysz­tof Dąbrow­ski może roz­pa­mię­ty­wać minio­ne zda­rze­nia z żar­li­wo­ścią god­ną nie­jed­ne­go życia, Mar­ty­na Buli­żań­ska może pozwa­lać sobie na non­sza­lan­cję bez oglą­da­nia się na kon­se­kwen­cje, a Urszu­la Kul­bac­ka two­rzyć opi­sy nie­trwa­łej rze­czy­wi­sto­ści, gdzie okru­cień­stwo mie­sza się z czu­ło­ścią. Podo­ba mi się, że nikt spo­śród wybra­nych prze­ze mnie poetów i poetek nie jest epi­go­nem, dzię­ki cze­mu i zna­ko­mi­te fra­zy, i potknię­cia moż­na przy­pi­sać im samym. Cie­szy mnie to, że są nowi, wła­ści­wie dotąd nie­zna­ni, nie odby­wa­li piel­grzy­mek po pismach lite­rac­kich, nie napeł­nia­li swo­ją hała­śli­wo­ścią por­ta­li inter­ne­to­wych.

Jeśli cho­dzi o dru­gą część pyta­nia, nie potra­fię umknąć przed stwier­dze­niem, że jest coś obrzy­dli­we­go w zało­że­niu, że poeci mie­li­by cokol­wiek robić dla mnie zamiast dla sie­bie samych. Gdy­bym powie­dział, że chcę zestaw wier­szy napi­sa­ny tak a tak, i okre­ślo­ny poeta by mi go dostar­czył, to by zna­czy­ło, że jest dur­niem i koniunk­tu­ra­li­stą, W Przy­go­dach dobre­go woja­ka Szwej­ka poja­wia się pew­na postać, przy­głu­pi Pepik, do któ­re­go wach­mistrz Flan­der­ka mawiał: „Pepi­ku, skocz no!”, bowiem – tak pisał Hašek – „był to kre­tyn, któ­ry na takie wezwa­nie zawsze pod­sko­czył”. Potem z Pepi­ka usi­ło­wa­no zro­bić austriac­kie­go szpie­ga, co dla nie­go same­go skoń­czy­ło się fatal­nie, a samych pomy­sło­daw­ców przy spo­sob­no­ści sakra­menc­ki strach oble­ciał. Dla­te­go ja nic nie chcę, zwłasz­cza słu­żal­czo­ści od niko­go nie ocze­ku­ję, choć­by mia­ła być wyłącz­nie este­tycz­na. Nie poeta, ale copyw­ri­ter niech pozo­sta­nie na zawo­ła­nie. Albo Pepik.

O któ­rym z wyło­wio­nych w tej edy­cji poetów moż­na powie­dzieć, że wyróż­nia się na tle pozo­sta­łych, że jest goto­wy i to jemu pierw­sze­mu powin­no się zapro­po­no­wać wyda­nie książ­ki?

Nie dostrze­gam sen­su w udzie­la­niu odpo­wie­dzi na tak posta­wio­ne pyta­nie, nie zamie­rzam styg­ma­ty­zo­wać wybra­nych prze­ze mnie auto­rów. Ja mia­łem wybrać. Zro­bi­łem to. Niech teraz wybra­ni auto­rzy sami sie­bie mie­rzą wła­sną mia­rą i zacho­wu­ją się w moż­li­wie natu­ral­ny dla sie­bie spo­sób. Niech zapo­mną, że zosta­li wybra­ni i piszą wier­sze, tego bym im i sobie życzył. Z Two­je­go pyta­nia wyni­ka­ją poważ­ne kon­se­kwen­cje, to zna­czy, że uzna­jesz za walor wyda­nie ksią­żek pew­nym auto­rom, któ­rym mógł­bym w obec­nych warun­kach swo­bod­nie przy­znać pew­ne pierw­szeń­stwo, ale zwróć też uwa­gę, że ci auto­rzy, sami z sie­bie, mogą rów­nie swo­bod­nie odda­lić się – razem z pierw­szeń­stwem wyda­nia książ­ki – od całe­go pro­jek­tu, na przy­kład, i co wte­dy? Gdy patrzę na całość i przy­szłe cele „Poło­wu”, wyda­je mi się, że pro­blem nie leży w two­rze­niu ran­kin­gów, cze­mu mógł­bym zby­tecz­nie się przy­słu­żyć, gdy­bym nie uchy­lał się od odpo­wie­dzi, ale wła­śnie tu.

Jak oce­niasz zmia­nę for­mu­ły „Poło­wu”? Otwar­cie się na nowych auto­rów, kon­kur­sy, moż­li­wo­ści publi­ka­cji? Zamia­nę arku­szy na alma­nach?

Nie­wąt­pli­wie war­to zauwa­żyć, zwłasz­cza opu­bli­ko­wa­nie anto­lo­gii zamiast arku­szy, to opła­cal­na i przy­szło­ścio­wa zmia­na. Nigdy nie spo­strze­głem, żeby arkusz poetyc­ki oka­zał się uży­tecz­ny dla kogo­kol­wiek oprócz auto­ra: żeby wywo­łał dys­ku­sję, żeby został poważ­nie potrak­to­wa­ny, czy­li – przy­kła­do­wo – żeby go omó­wio­no nie zbio­ro­wo, ale indy­wi­du­al­nie. Z arku­szem poetyc­kim jako for­mą wydaw­ni­czą już daw­no nale­ża­ło roz­stać się defi­ni­tyw­nie, nie mówię tego wyłącz­nie przez pry­zmat publi­ka­cji Biu­ra Lite­rac­kie­go, mam na myśli cało­ścio­we zna­cze­nie tego doku­men­tu, na ogół oso­bi­ste, arkusz to taka pry­wat­na foto­gra­fia z cza­su poby­tu w poezji. Obec­nie lep­szym roz­wią­za­niem wyda­je się porząd­ne przy­go­to­wa­nie pli­ku zawie­ra­ją­ce­go przy­kła­do­wo dzie­sięć wier­szy i dys­try­bu­owa­nie go przez inter­net. Arkusz współ­cze­śnie to jest mar­na zachę­ta dla czy­tel­ni­ka, pro­blem dla wydaw­cy, dla dys­try­bu­to­ra jesz­cze więk­szy pro­blem, dla księ­ga­rza jest to obcią­że­nie i pro­blem archa­icz­nie nie­po­ję­ty, dla miesz­kań­ców lasów ska­ra­nie boskie [śmiech]. Anto­lo­gia posia­da sze­reg walo­rów nie­osią­gal­nych dla arku­szy: czy­tel­nik może porów­nać wier­sze pre­zen­to­wa­nych poetów, otrzy­mu­je liry­kę przed­de­biu­tanc­ką w pew­nej repre­zen­ta­tyw­nej cało­ści, co ma szcze­gól­ne zna­cze­nie wobec chi­me­rycz­nej współ­cze­śnie kon­dy­cji pism lite­rac­kich, dzię­ki temu rów­nież – pod warun­kiem, że przed­się­wzię­cie oka­że się dłu­go­trwa­łe – wyda­ne publi­ka­cje nabio­rą war­to­ści dla bada­czy lite­ra­tu­ry, w koń­cu anto­lo­gię moż­na natu­ral­nie włą­czyć w funk­cjo­nu­ją­cy obec­nie sys­tem dys­try­bu­cji książ­ki.

Rada dla wszyst­kich star­tu­ją­cych w kolej­nej edy­cji pro­jek­tu?

Sam nie lubię, kie­dy mi się radzi. Innym też oszczę­dzę.