Przeciwstawienie kobiety i mężczyzny

Oli­via Panuf­nik: Chcia­ła­bym zacząć od kwia­tów. Z jed­nej stro­ny Leśmia­now­skie „brat­ków wiel­kie, zło­te oczy, pod­ku­te sza­fi­ro­wym dooko­ła siń­cem”, z dru­giej: gni­ją­ce liście, krót­kie korzon­ki, obrzy­dli­wa zie­mia. Ale co widzą brat­ki, kie­dy pochy­la się nad nimi sta­ra kobie­ta?

Ali­cja Sawic­ka: Widzą kobie­tę, któ­ra odwie­dza grób męża, roz­ma­wia z nim. Spo­wia­da się, raz za razem opo­wia­da­jąc tę samą histo­rię. Kobie­ta ma swo­ją tajem­ni­cę, któ­ra dla niej samej łączy się z popeł­nio­nym grze­chem, czu­je się win­na – tyl­ko cze­go? Spo­wia­da się z tchó­rzo­stwa, kłam­stwa, zanie­dba­nia, czy może żyje w prze­ko­na­niu, że śmierć męża jest jej winą? Inte­re­su­je mnie odwró­ce­nie kie­run­ku patrze­nia, jak w iko­nie – to nie ja patrzę na obraz, tyl­ko obraz patrzy na mnie. I dalej: to nie ja jestem obser­wa­tor­ką świa­ta, tyl­ko jestem przez nie­go obser­wo­wa­na. Nasze ludz­kie patrze­nie łączy się z oce­nia­niem, osą­dza­niem. Czy świat, któ­ry na nas patrzy, też nas osą­dza? Brat­ki na szczę­ście mają krót­ką pamięć, ona trwa do cza­su, aż prze­kwit­ną.

„Bo kie­dy dłu­go patrzysz w otchłań, otchłań zaczy­na patrzeć w cie­bie”? Kim wła­ści­wie jest kobie­ta z Pani opo­wia­da­nia? Jest z kimś spo­krew­nio­na, wery­fi­ko­wal­na, czy poja­wia się jako motyw, repre­zen­ta­cja?

Jest to postać wymy­ślo­na, nie ma żad­ne­go odnie­sie­nia do kon­kret­nej oso­by. Zaczę­łam od pyta­nia, co by się sta­ło, gdy­by jakaś sta­ra kobie­ta z wier­sza Róże­wi­cza w tym wier­szu się ode­zwa­ła – to co by powie­dzia­ła? Chcia­łam ją też pogłę­bić, dodać cech spe­cy­ficz­nych, wymy­ślić życio­rys, osa­dzić w kon­kret­nym cza­sie, by sta­ra kobie­ta Róże­wi­cza stra­ci­ła swój cha­rak­ter pomni­ko­wy, uni­wer­sal­ny. Na koniec – chcia­łam ją zła­mać, zało­żyć, że cier­pi, i wymy­ślić dla­cze­go.

Róże­wicz robi sta­rym kobie­tom laur­kę, dowar­to­ścio­wu­je je, ale rów­no­cze­śnie je ujed­no­li­ca. Pani wyję­ła z tłu­mu jed­nost­kę i poka­za­ła ją w całej zło­żo­no­ści. Dla­cze­go?

Bo nie da się opo­wia­dać pro­zą, gdy posłu­gu­je­my się ogól­ni­ka­mi. Bo moto­rem i mię­sem nar­ra­cji jest spre­cy­zo­wa­ny życio­rys i cha­rak­ter boha­te­ra, kon­kret, szcze­gół. Jeże­li praw­dą jest, że nasza boha­ter­ka myśli o sobie, że nie jest ani mądra, ani odważ­na, jeże­li praw­dą jest, że nie odwie­dza­ła męża w szpi­ta­lu, jeże­li praw­dą jest, że ma dział­kę, cho­dzi do magla, pamię­ta, ile kosz­tu­ją brat­ki – to co jesz­cze jest praw­dą? Z tego moż­na czer­pać bez koń­ca. To, co uni­wer­sal­ne, może być – ale też prze­cież nie musi – war­stwą dodat­ko­wą, czymś, co w jakimś zakre­sie jest w tek­ście zapi­sa­ne, prze­wi­dzia­ne, oczy­wi­ście z mar­gi­ne­sem wol­no­ści danej czy­tel­ni­ko­wi. Widzę to tro­chę jak two­rze­nie rów­na­nia z wie­lo­ma nie­wia­do­my­mi. Dać kil­ka danych, ale nigdy na tyle dużo, by to rów­na­nie uda­ło się osta­tecz­nie roz­wią­zać. Żeby sen­sy zmie­nia­ły się w zależ­no­ści od tego, gdzie przy­ło­ży się oko. Aby było to moż­li­we, potrze­bu­je­my zara­zem zło­żo­nej i led­wie naszki­co­wa­nej posta­ci. Ina­czej rzecz może się zamie­nić w tekst z tezą, a te są według mnie nud­ne i z góry zakła­da­ją, że czy­tel­nik jest głu­pi. Pisząc, nie myślę o tym, co uni­wer­sal­ne, jest tyl­ko kon­kret­na histo­ria. Potem to uni­wer­sal­ne tro­chę zaczy­na wychy­lać się zza rogu, wyła­nia się wraz z pisa­niem, więc natych­miast prze­ga­niam, mylę śla­dy, zama­zu­ję.

Zarów­no u Róże­wi­cza, jak i w Pani tek­ście kobie­ta jest prze­ciw­sta­wio­na męż­czyź­nie. „Ich syno­wie odkry­wa­ją Ame­ry­kę”, a one opie­ku­ją się mężem, spo­wia­da­ją się księ­dzu. Czy wyni­ka to ze wspól­ne­go kodu kul­tu­ro­we­go, w któ­rym trud­no uciec przed męskim kon­tek­stem, czy ma to szcze­gól­ne zna­cze­nie dla podej­mo­wa­ne­go tema­tu?

 Nie, chcia­łam po pro­stu być bli­sko wier­sza Róże­wi­cza, nie wywra­cać wszyst­kie­go do góry noga­mi. Wyda­je mi się, że nawet przy tym podej­ściu da się tro­chę ten splot tre­ści i sen­sów roz­luź­nić, naru­szyć, by wpleść coś nowe­go, inny wątek, dodat­ko­wy kolor. To prze­ciw­sta­wie­nie kobie­ty i męż­czy­zny było więc dla mnie inspi­ru­ją­ce, tro­chę jak zasa­da, któ­rej się trzy­ma­my, i pró­bu­je­my, na ile się da, ją nagiąć. Potrak­to­wa­łam ten motyw raczej jako wyzwa­nie niż coś, co mia­ła­bym na wstę­pie prze­kre­ślić.

Jest Pani zwią­za­na z dzia­łal­no­ścią teatral­ną, nauko­wą, orga­ni­zu­je Pani licz­ne wyda­rze­nia i spo­tka­nia wokół róż­nych rodza­jów twór­czo­ści. Dla­cze­go zde­cy­do­wa­ła się Pani wejść w dia­log wła­śnie z Róże­wi­czem, aku­rat poprzez ten tekst?

Pisa­nie zawsze było dla mnie waż­ne, tyl­ko cały czas odkła­da­łam je „na póź­niej”, mając cichą nadzie­ję, że nie sta­nie się ono „wiecz­nym nigdy”. Na liście prio­ry­te­tów bar­dzo dłu­go na pierw­szym miej­scu sta­ła pra­ca i wszyst­ko, co z nią zwią­za­ne. Moje życie zawo­do­we wyglą­da tak, że cały czas jest jesz­cze coś do zro­bie­nia, nigdy nie mam poczu­cia, że jestem na bie­żą­co. Per­ma­nent­ny nie­do­czas. To też potra­fi sfru­stro­wać i ode­brać moty­wa­cję do innych aktyw­no­ści. Zaczy­na­łam coś pisać, potem porzu­ca­łam, bo nie potra­fi­łam sobie tych prio­ry­te­tów zmie­nić i wyszar­pać tro­chę cza­su. Coś drgnę­ło, kie­dy w Szko­le Impro zaczę­łam się uczyć impro­wi­za­cji teatral­nej, któ­ra sta­ła się dla mnie bar­dzo inten­syw­nym hob­by, więc zmie­ni­ła mi się cała opty­ka. Zaczę­łam myśleć wte­dy: „Hej, czy­li to nie jest tak, że ja muszę pra­co­wać bez prze­rwy? Czy­li jest życie poza pra­cą?”. Potem zaczę­łam czy­tać dość regu­lar­nie swo­je tek­sty na open micach, co też wyro­bi­ło we mnie nawyk regu­lar­ne­go pisa­nia. I tak – tą nie­co pokręt­ną dro­gą – docho­dzę do odpo­wie­dzi na posta­wio­ne pyta­nie, któ­ra to moja odpo­wiedź nie będzie chy­ba spe­cjal­nie cie­ka­wa. Ponie­waż zauwa­ży­łam, że moje­mu pisa­niu poma­ga zewnętrz­na moty­wa­cja i że dzię­ki niej uda­je mi się wywin­do­wać pisa­nie wyżej na liście prio­ry­te­tów, zro­zu­mia­łam, że w takim razie muszę w mia­rę moż­li­wo­ści mówić „tak” inspi­ru­ją­cym, a zara­zem odpo­wied­nim dla mnie zewnętrz­nym moty­wa­cjom. Jed­ną z nich był wła­śnie kon­kurs na wiersz lub opo­wia­da­nie doraź­ne, towa­rzy­szą­cy festi­wa­lo­wi Sta­cja Lite­ra­tu­ra. A że z Róże­wi­czem było mi zawsze po dro­dze, tym chęt­niej zde­cy­do­wa­łam się pod­jąć ten temat.

Sko­ro zaj­mu­je się Pani impro­wi­za­cją teatral­ną – jak sil­nie wpły­wa to na Pani twór­czość lite­rac­ką? Wspo­mnia­ła Pani o open micach, pre­zen­to­wa­ła Pani swo­je tek­sty w pod­ca­ście Radia TOK FM, więc czy sama myśli Pani o swo­ich tek­stach jako per­for­ma­tyw­nych, czy te dzie­dzi­ny powin­ny być roz­pa­try­wa­ne odręb­nie?

Impro­wi­za­cja teatral­na jest sztu­ką kome­dio­wą, nato­miast moje opo­wia­da­nia pocho­dzą z zupeł­nie inne­go spek­trum tema­tów i emo­cji. Tek­sty, któ­re czy­ta­łam w Resor­cie Kome­dii czy potem w Radiu TOK FM, rze­czy­wi­ście mia­ły wywo­łać u słu­cha­czy uśmiech lub śmiech, ale był to raczej śmiech, na któ­ry kładł się cień smut­ku, roz­po­zna­nia, utoż­sa­mie­nia, empa­ty­zo­wa­nia z tym, o czym w tych tek­stach mówi­łam, a co mnie też oso­bi­ście doty­czy­ło i doty­ka­ło. Kome­dia nie musi być głu­pia, w ogó­le uwa­żam, że naj­lep­sze kome­die to te smut­ne.

Są jed­nak pew­ne zasa­dy two­rze­nia spek­ta­kli impro­wi­zo­wa­nych, któ­re w pisa­niu poma­ga­ją. Tak napraw­dę są to po pro­stu zasa­dy two­rze­nia nar­ra­cji w ogó­le, ale ponie­waż zaj­mu­jąc się impro­wi­za­cją, gra­jąc spek­ta­kle, bio­rąc udział w warsz­ta­tach, cały czas i w prak­ty­ce muszę pró­bo­wać się do nich sto­so­wać albo spraw­dzać, na ile moż­na je nacią­gnąć, to sta­ją się moc­nym nawy­kiem. Na przy­kład to, o czym wspo­mnia­łam wcze­śniej o boha­ter­ce moje­go opo­wia­da­nia: jeże­li coś jest o niej praw­dą, to co jesz­cze jest praw­dą? Tego nauczy­łam się na kur­sach impro­wi­za­cji, tak nale­ży two­rzyć w spek­ta­klu swo­ją postać. Albo to, że trze­ba pil­no­wać kon­kre­tów, szcze­gó­łów, bo dzię­ki nim świat two­rzo­ny na sce­nie będzie dla widzów cie­kaw­szy, bar­dziej anga­żu­ją­cy. Dalej: jeże­li w spek­ta­klu lub tek­ście poja­wia się jakiś motyw lub wątek zaska­ku­ją­cy, absur­dal­ny lub po pro­stu nie­pa­su­ją­cy do resz­ty, to dobrze jest go ugrun­to­wać – uza­sad­nić lub zasy­gna­li­zo­wać, skąd on się wziął. Oso­ba uczą­ca się impro­wi­za­cji dowia­du­je się rów­nież, że jej celem nie powi­nien być żart, roz­śmie­sze­nie widow­ni – to naj­czę­ściej nie wycho­dzi albo w naj­lep­szym razie wypa­da bla­do w spek­ta­klu. Dużo waż­niej­sze jest wej­ście w histo­rię tu i teraz, reago­wa­nie na part­ne­ra, słu­cha­nie go. Komizm i śmiech się poja­wią, i oka­żą się moc­niej­sze, niż kie­dy będę pró­bo­wa­ła być dow­cip­na, bły­sko­tli­wa. Ja to sobie roz­sze­rzam też na pisa­nie, uogól­niam do zasa­dy, by nie myśleć na wstę­pie o tym, co chcia­ła­bym prze­ka­zać czy­tel­ni­ko­wi, jakie myśli i emo­cje. Naj­waż­niej­sza jest kon­kret­na histo­ria, a cała resz­ta to już sfe­ra wol­no­ści czy­tel­ni­ka; tro­chę go pod­pro­wa­dzam, ale sta­ram się, żeby nie za bli­sko. Tak, jak wspo­mnia­łam wcze­śniej – są to chy­ba zasa­dy two­rze­nia nar­ra­cji jako takiej. I może jesz­cze na koniec jeden przy­kład, coś, co czę­sto sły­sza­łam od zawo­do­wych impro­wi­za­to­rów i impro­wi­za­to­rek, osób z dużym doświad­cze­niem: ani dobry, ani zły spek­takl nie defi­niu­je two­ich umie­jęt­no­ści. Ten ostat­ni był świet­ny, ale kolej­ny już taki nie musi być, i odwrot­nie. Dla­te­go lepiej nie przy­wią­zy­wać się za bar­dzo ani do suk­ce­sów, ani do pora­żek – moż­na wycią­gnąć z tego wnio­ski, ale war­to pamię­tać, że one cie­bie nie defi­niu­ją. To jest zdro­we nasta­wie­nie, któ­re poma­ga mi w pisa­niu i w życiu w ogó­le.

A co do per­for­ma­tyw­ne­go cha­rak­te­ru opo­wia­dań, to wyda­je mi się, że w pew­nym sen­sie cała lite­ra­tu­ra jest taka – tekst jest albo czy­ta­ny przez kogoś na głos, albo „wyko­ny­wa­ny” bez­gło­śnie przez czy­tel­ni­ka. Mnie czy­ta­nie na głos poma­ga w pisa­niu. Kolej­ne frag­men­ty, aka­pi­ty testu­ję w ten spo­sób, czy­tam je sobie, sły­szę wte­dy, w któ­rym miej­scu jest coś nie tak, gdzie trze­ba popra­wić rytm, gdzie zda­nie wyszło za dłu­gie lub za krót­kie, gdzie są sło­wa, któ­re brzmią fał­szy­wie, pusto lub pocho­dzą z inne­go słow­ni­ka, w koń­cu – gdzie może się wytra­cić, roz­pro­szyć uwa­ga czy­tel­ni­ka.

Czy w takim razie w lite­ra­tu­rze jest miej­sce na impro­wi­za­cję? Pod­czas pisa­nia Opo­wia­da­nia o sta­rych kobie­tachkto był part­ne­rem, na któ­re­go Pani reago­wa­ła? Róże­wicz, czy­tel­nik, a może któ­ryś z Pani boha­te­rów?

Prze­ło­że­nie tego jeden do jed­ne­go – ze sce­ny na tekst – nie zakoń­czy się raczej powo­dze­niem, ale pró­bu­ję sobie tłu­ma­czyć zasa­dy z jed­ne­go medium na dru­gie, tym bar­dziej że – jak wspo­mnia­łam – impro­wi­za­cja teatral­na nie wywa­ża wca­le otwar­tych drzwi, jeże­li cho­dzi o two­rze­nie nar­ra­cji. Podob­nie jak impro­wi­za­cja teatral­na nie jest po pro­stu robie­niem „cze­go­kol­wiek”, bez – mówiąc kolo­kwial­nie – żad­ne­go pomy­ślun­ku, tyl­ko wła­śnie opie­ra się na pew­nym sys­te­mie reguł for­mal­nych, któ­rych zna­jo­mość i umie­jęt­ność uży­wa­nia pozwo­li (praw­do­po­dob­nie) stwo­rzyć cie­ka­wą histo­rię na sce­nie, tak i w pisa­niu spon­ta­nicz­ność oraz kre­atyw­ność wzno­si się (chy­ba) na szkie­le­cie pew­nych reguł. Tyl­ko od razu zastrze­gam, że ja tu teraz mówię o tym, jak ja piszę i jak chcę pisać – nie twier­dzę nic o twór­czo­ści lite­rac­kiej w ogó­le, jako takiej. Z dru­giej stro­ny: podob­nie jak sama zna­jo­mość reguł nie zagwa­ran­tu­je, że uda się nam zapre­zen­to­wać cie­ka­wy czy cho­ciaż popraw­ny spek­takl impro­wi­zo­wa­ny, tak i w pisa­niu moja czy two­ja, czy kogo­kol­wiek cała wie­dza na ten temat może się oka­zać bez­u­ży­tecz­na, kie­dy, no wła­śnie, kie­dy co? W impro­wi­za­cji teatral­nej jest to poję­cie czyn­ni­ka x. Może ono ozna­czać oso­bę, któ­ra gra­jąc spek­takl, w ogó­le nie myśli o jakich­kol­wiek zasa­dach, ale za to nasy­ca go nie­po­skro­mio­ną wyobraź­nią, żywą obec­no­ścią, głu­po­tą, sza­leń­stwem, błę­dem. Ale czyn­nik x może ozna­czać, ja tak to rozu­miem, rów­nież wszyst­ko to, co wykra­cza poza zna­jo­mość zasad, wszyst­ko, co pocho­dzi spo­za sys­te­mu, a co trud­no opi­sać sło­wa­mi inny­mi niż te wyświech­ta­ne, a jed­nym z nich jest wyobraź­nia.

Oj, brzmi to wszyst­ko bar­dzo mądrze, ale moż­na to wszyst­ko wyrzu­cić do kosza, bo prze­cież i tak, koniec koń­ców, pisząc, jeste­śmy sami ze sobą. Gdy­bym mia­ła zary­zy­ko­wać i powie­dzieć, dla­cze­go ludzie piszą, wymy­śla­ją histo­rie – nie­któ­rzy, pew­nie nie wszy­scy, ale może nie­któ­rych to doty­czy, faj­nie, gdy­by jed­nak tak było, bo two­rzę teraz jakąś kar­ko­łom­ną albo odwrot­nie, banal­ną tezę – dla­cze­go cho­wa­my w szu­fla­dzie (w fol­de­rze, wia­do­mo) kolej­ne stro­ny, dla­cze­go cza­sem marzy­my skry­cie o tej naszej pierw­szej książ­ce (rzad­ko mówi­my to na głos, zacho­wu­je­my się non­sza­lanc­ko), dla­cze­go ktoś wie, że musi napi­sać dru­gą czy kolej­ną książ­kę – to powie­dzia­ła­bym: ponie­waż jeste­śmy uza­leż­nie­ni od tej bez­rad­no­ści, któ­rą czu­je­my na począt­ku, i od tego haju, któ­ry czu­je­my na koń­cu. Dokład­nie te punk­ty są począt­kiem i koń­cem spek­ta­klu impro­wi­zo­wa­ne­go. Bar­dzo teraz gene­ra­li­zu­ję, mam pro­blem z gene­ra­li­zo­wa­niem. Cza­sem ten dys­kurs mnie cią­gnie, ale zaraz potem poja­wia się nie­smak, dys­kom­fort. Nie­wy­klu­czo­ne więc, że się po pro­stu bar­dzo mylę, no trud­no.

Odpo­wia­da­jąc na dru­gą część pyta­nia – wiersz Róże­wi­cza był dla mnie wspa­nia­łą inspi­ra­cją, peł­ną roż­nych niu­an­sów i obra­zów, zasy­gna­li­zo­wa­nych dróg, zasia­nych pomy­słów, sygna­łów, zna­ków, któ­re rozu­mia­łam, i tych, któ­re cho­ciaż były dla mnie nie­czy­tel­ne, to nadal fra­po­wa­ły. Part­ne­rem był Róże­wicz, i wszyst­kie pod­po­wie­dzi, któ­re w wier­szu zosta­wił – a tak­że to, co prze­mil­czał.

Jestem wobec tego cie­ka­wa począt­ków Pani lite­rac­kiej dro­gi, a szcze­gól­nie chwi­li, w któ­rej zaczął Pani towa­rzy­szyć Róże­wicz. Powie­dzia­ła Pani, że jego twór­czość zawsze była istot­na, ale jak wyglą­da­ło spo­tka­nie, któ­re prze­ro­dzi­ło się w tę rela­cję?

Takim waż­nym momen­tem, któ­ry mogła­bym nazwać począt­kiem, były warsz­ta­ty pro­za­tor­skie Wydaw­nic­twa Czar­ne w Bani­cy. To, co się dzia­ło pod­czas tych zajęć, bar­dzo inten­syw­nych, to nie była nauka pisa­nia. Mia­łam wra­że­nie, że jeste­śmy tam po to, żeby się pisać oduczyć, a potem na tym niczym zacząć od nowa. I albo się uda, albo nie. To było dla mnie cen­ne, to też był świet­ny czas, ludzie. Dosta­wa­li­śmy róż­ne zada­nia, wyzwa­nia. Jaro­sław Klej­noc­ki raz kazał nam stwo­rzyć opi­sy przy­ro­dy („tyl­ko nie­iro­nicz­ne napisz­cie, abso­lut­nie nie mogą być iro­nicz­ne!”), a Nata­sza Goer­ke zada­ła opo­wia­da­nie por­no. I kie­dy pró­bo­wa­łam pisać zarów­no pierw­sze, jak i dru­gie, dotar­ło do mnie, że wca­le nie sie­dzę w języ­ku, że ucie­kam przed wzru­sze­niem, że nie wiem, co to zna­czy być szcze­rą albo odważ­ną, że język mi się wyśli­zgu­je, że moje pisa­nie i myśle­nie to kal­ka na kal­ce, że są zablo­ko­wa­ne jakimś moim kon­struk­tem pisa­nia i myśle­nia. I że ten kon­strukt ma z kolei wpływ na to, jak odczu­wam i widzę rze­czy, że on mi prze­szka­dza. Było to zara­zem fru­stru­ją­ce i potrzeb­ne odkry­cie. Jest mnó­stwo osób, któ­re nie musia­ły przez to prze­cho­dzić, bar­dzo wcze­śnie i świet­nie zade­biu­to­wa­ły. Ale to nie jest o mnie. Ja tak napraw­dę teraz, dzi­siaj, jestem na począt­ku czy nawet przed nim.

Z Róże­wi­czem zawsze było mi po dro­dze. Pew­nie ma to po czę­ści zwią­zek z kie­run­kiem moich stu­diów, jest u Róże­wi­cza eru­dy­cja, są moty­wy zanu­rzo­ne w tej czy innej filo­zo­fii, prze­bły­sku­ją dzie­ła sztu­ki. Ale z dru­giej stro­ny mamy też kata­log zda­rzeń i doświad­czeń, te wszyst­kie zwy­kło­ści i emo­cje, któ­re są naszym wspól­nym doświad­cze­niem, rze­czy i uczu­cia, odpad­ki zwy­kłe­go życia. Kie­dy czy­tam: „Utwór/ skończony/ trze­ba złamać/ a kie­dy się zrośnie/ jesz­cze raz łamać/ w miej­scach gdzie sty­ka się z rze­czy­wi­sto­ścią”, to natych­miast mam ocho­tę roz­po­cząć jakąś – mało komu potrzeb­ną pew­nie – tyra­dę o isto­cie sztu­ki. A kie­dy czy­tam: „nie wie­rzę tak otwarcie/ głęboko/ jak głę­bo­ko wierzyła/ moja mat­ka”, to się po pro­stu i bez wsty­du wzru­szam. Musia­łam swe­go cza­su bar­dzo dużo i bar­dzo czę­sto Róże­wi­cza czy­tać, ponie­waż kie­dy teraz, przy oka­zji festi­wa­lo­we­go kon­kur­su, się­gnę­łam do jego wier­szy, kie­dy je czy­ta­łam, żeby wybrać ten, któ­rym się zain­spi­ru­ję, oka­za­ło się, że wie­le z nich znam wła­ści­wie na pamięć, że się wyry­ły moc­no na twar­dym dys­ku. Doty­ka mnie też obec­na u Róże­wi­cza rezy­gna­cja. Kie­dy nam mówi, że może­my nie móc, że może­my się pod­dać, i nie dość, że nic wiel­kie­go się nie sta­nie, bo i tak wszyst­ko, co tak usil­nie pró­bu­je­my sobie wyszar­py­wać, wykrzy­czeć, i jak wytrwa­le pró­bu­je­my zazna­czyć swo­ją obec­ność – wszyst­ko zosta­nie zapo­mnia­ne – to jesz­cze, co wię­cej, dopie­ro wte­dy zacznie­my żyć życiem swo­im, a nie jakimś jego wyobra­że­niem. To są duże sło­wa: życie w kłam­stwie i życie w praw­dzie – trud­no, niech będą też duże sło­wa. Mnie czy­ta­nie Róże­wi­cza przy­no­si ulgę.

Czy­li mowa tu tak­że o prze­mi­ja­niu. Brat­ki prze­kwi­ta­ją, a kobie­ty się sta­rze­ją, prze­sta­ją być widzial­ne. W Pani opo­wia­da­niu kobie­ta przy­zna­je się do wła­snej nie­śmier­tel­no­ści, ale rów­no­cze­śnie nie rodzi, nie wytwa­rza, pie­lę­gnu­je umie­ra­ją­ce­go part­ne­ra. Po śmier­ci męża jest już wła­ści­wie zbęd­na. Pozor­nie zysku­je wol­ność, ale wciąż jest od nie­go zależ­na, przez lata wyzna­je ten sam grzech. Czy kobie­ta zbli­ża się do swo­jej ostat­niej sta­cji, czy ma jesz­cze szan­sę wyru­szyć w dal­szą podróż?

A jak Pani uwa­ża? Chy­ba nie chcę odpo­wia­dać na to pyta­nie. Inna spra­wa, że raczej tego nie wiem. Musia­ła­bym zacząć pisać ciąg dal­szy, żeby samej się dowie­dzieć. Cie­ka­wa jest ta inter­pre­ta­cja, któ­rą zapro­po­no­wa­ła Pani w pyta­niu. Głów­nie dla­te­go, że zawie­ra dwa czy trzy tro­py, któ­re mnie zasko­czy­ły, ponie­waż wykra­cza­ją poza to, co było moim pomy­słem i inten­cją. Dzię­ku­ję za nie.

W Pani tek­ście zna­la­złam wie­le wąt­ków, o któ­rych jesz­cze dłu­go będę myśleć. To bar­dzo inspi­ru­ją­ca i waż­na dla mnie roz­mo­wa. Ogrom­nie dzię­ku­ję za spo­tka­nie.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry, Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go i Spor­tu pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go.