Mały literacki projekt

Prze­my­sław Rojek: Artu­rze, o książ­ce poroz­ma­wia­my póź­niej – bo rze­czy­wi­ście jest tro­chę tak, że wier­sze z niej mówią same za sie­bie (a cze­go nie mówią, to dopo­wia­dasz w posło­wiu), więc może poga­daj­my o redak­to­rze tego tomu… Jaki był Twój pierw­szy kon­takt z poezją, może nie jakiś bar­dzo świa­do­my, ale taki, któ­ry zro­bił na Tobie na tyle sil­ne wra­że­nie, że coś z tej pierw­szej fascy­na­cji mową wią­za­ną pozo­sta­ło w Tobie i – powiedz­my wprost – okre­śli­ło całe Two­je życie? Wiersz recy­to­wa­ny w pod­sta­wów­ce na aka­de­mii ku czci? Jakaś przed­szkol­na rymo­wan­ka?

Artur Bursz­ta: Pocho­dzę z małej miej­sco­wo­ści przy gra­ni­cy z Cze­cha­mi, gdzie koń­czy­ły się kole­jo­we tory. Była co praw­da księ­gar­nia, tyle że bez dobrej lite­ra­tu­ry. Regu­lar­nie odwie­dza­łem więc biblio­te­kę, ale nie roz­czy­ty­wa­łem się w poezji. Kie­dy mia­łem pięt­na­ście lat, zaczę­ły się muzycz­ne przy­go­dy. Pierw­sze pró­by zespo­łu, koniecz­ność pisa­nia tek­stów lub szu­ka­nia takich, któ­re nada­wa­ły­by się do śpie­wa­nia. I tak poja­wił się Julian Tuwim, któ­ry nie­spo­dzie­wa­nie dostar­czył nam trzy kawał­ki na pierw­szy kon­cert zagra­ny pod koniec 1987 roku.

A pamię­tasz, jakie to były wier­sze Tuwi­ma? Bo jest coś w tym poecie, że nęci on roc­kan­drol­low­ców…

Nie tyl­ko pamię­tam tytu­ły – „Zło­ta pol­ska jesień”, „Burza (albo miłość)” i „Ruch” – ale nawet całe tek­sty. Weź­my np. ten ostat­ni kawa­łek: „Wsta­li cho­dzą. O jak uroczo!/ Oto zda­rze­nia. Nie wiem po co./ Cho­dzą, idą. W spra­wach idą./ Przyj­dą, zała­twią i zno­wu wyjdą./ Wsta­li, iżby. Cho­dzą, ażeby./ Oto cele. Oto potrzeby.// On dla wszyst­kich. Wszy­scy dla niego./ O, jak śmiesz­nie! Bo nie wiem dlaczego.// Kro­ki po liniach. Myśli w głowie./ Nakrę­co­ny, rucho­my czło­wiek!”. Goto­wy mate­riał na pio­sen­kę.

Aż szko­da, że nie może­my do naszej roz­mo­wy dołą­czyć pli­ku dźwię­ko­we­go, na któ­rym byś to zaśpie­wał… Czym jesz­cze wów­czas się zaj­mo­wa­łeś?

Mię­dzy 1987 a 1988 rokiem tro­chę nara­ża­łem się sys­te­mo­wi, two­rząc pod­ziem­ny ruch har­cer­ski. Byli­śmy inwi­gi­lo­wa­ni, mie­li­śmy swo­ich esbe­ków, przy­szedł nawet odgór­ny nakaz, by usu­nąć mnie ze szko­ły. Pew­nie tyl­ko dla­te­go, że byłem prze­wod­ni­czą­cym samo­rzą­du uczniow­skie­go, jakoś mi się upie­kło. Mając dzie­więt­na­ście lat, kie­ro­wa­łem już domem kul­tu­ry i zakła­da­łem, jed­ną z pierw­szych w wol­nej Pol­sce, fun­da­cję zwią­za­ną z kul­tu­rą. Potem uru­cho­mi­łem regio­nal­ne radio, w któ­rym przez ponad rok pro­wa­dzi­łem audy­cje i, jak przy­sta­ło na lokal­ne­go akty­wi­stę w tam­tych cza­sach, w koń­cu zosta­łem rad­nym. Tro­chę publi­ko­wa­łem w miej­sco­wej pra­sie, np. w „Zie­mi Kłodz­kiej”, któ­ra dosta­ła nagro­dę pary­skiej „Kul­tu­ry” przy­zna­ną przez Jerze­go Gie­droy­cia.

W kata­lo­gu przy­go­to­wa­nym z oka­zji jubi­le­uszo­we­go Por­tu piszesz, że zaj­mo­wa­nie się poezją to dla Cie­bie spra­wa „przy­pad­ku” – no sor­ry, ale nie wie­rzę…

Gdy­by nie Nie­miec­ko-Pol­skie Spo­tka­nia Mło­dych Pisa­rzy, spro­wa­dzo­ne do mojej miej­sco­wo­ści przez Jac­ka Ryb­czyń­skie­go, pew­nie zaj­mo­wał­bym się czymś zupeł­nie innym. Pan Jacek zapro­sił mnie do współ­two­rze­nia impre­zy, a jak już się za coś zabie­ram, to robię to nie­ste­ty bez tary­fy ulgo­wej. Wyjaz­dy do Mogun­cji i Ber­li­na były dla mnie pierw­szym praw­dzi­wym lite­rac­kim doświad­cze­niem. Spo­ro zatem zawdzię­czam ówcze­snej eki­pie z Ber­li­ner Fest­spie­le. To od nich uczy­łem się reali­za­cji lite­rac­kich pro­jek­tów. Przy oka­zji Spo­tkań pozna­łem Mar­ci­na Sen­dec­kie­go, któ­re­go do udzia­łu w impre­zie zare­ko­men­do­wa­ła Kry­sty­na Miło­będz­ka. Zatem obaj tro­chę przez zrzą­dze­nie losu pozna­li­śmy się w Wapien­ni­ku, gdzie odby­wa­ły się pierw­sze wyda­rze­nia z tego cyklu. Szyb­ko posta­no­wi­łem nad­ro­bić lek­tu­ro­we zale­gło­ści. Pomoc­ny oka­zał się wte­dy Romek Pra­szyń­ski, ale on głów­nie poży­czał pro­zę. Kil­ka nume­rów „bru­Lio­nu” i ksią­żek pode­słał Mar­cin.

W któ­rym momen­cie zaczy­nasz rozu­mieć, że poezja jest czymś, czym chciał­byś się zaj­mo­wać wię­cej, może nawet jakoś tak z niej mniej lub bar­dziej żyć?

Zaan­ga­żo­wa­nie w Nie­miec­ko-Pol­skie Spo­tka­nia Mło­dych Pisa­rzy wca­le nie ozna­cza­ło, że będę się zaj­mo­wał lite­ra­tu­rą. Zatrud­nio­ny byłem wów­czas przy inwe­sty­cji zwią­za­nej z nową sie­dzi­bą biblio­te­ki. Od poło­wy lat dzie­więć­dzie­sią­tych legi­ty­mo­wa­łem się dyplo­mem mene­dże­ra kul­tu­ry. Byłem nawet wybra­ny do zarzą­du Sto­wa­rzy­sze­nia Mena­dże­rów Kul­tu­ry w Pol­sce. Do Legni­cy tak­że zosta­łem ścią­gnię­ty, aby zająć się two­rze­niem nowej insty­tu­cji kul­tu­ry. Wszyst­ko zmie­nił przy­jazd Mar­ci­na Sen­dec­kie­go w mar­cu 1996 roku. Pomy­śla­łem, że obok nor­mal­nych obo­wiąz­ków uru­cho­mię jakiś mały lite­rac­ki pro­jekt.

Jak to się sta­ło, że wła­śnie Legni­ca wyro­sła na are­nę naj­więk­szych dorocz­nych spek­ta­kli lite­rac­kich? Bez wiel­kich biblio­tek, z mar­ną bazą noc­le­go­wą, z kil­ko­ma zale­d­wie knaj­pa­mi, gdzie moż­na było po godzi­nach podrę­czyć poetów (i nie mówię tego po to, żeby obra­żać legni­czan, do któ­rych mia­sta mam jak naj­wię­cej cie­płych uczuć – ale tak to prze­cież wyglą­da­ło…). Czy to była kwe­stia wyłącz­nie Two­je­go upo­ru, nęcą­cych nazwisk na For­tecz­nych i Por­to­wych sce­nach – a może jed­nak samo to mia­sto ma jakiś spe­cy­ficz­ny genius loci, jakiś magne­tyzm?

Cykl Bar­ba­rzyń­cy i nie, któ­ry ruszył jesie­nią 1996, przy­go­to­wy­wa­łem z Beatą Ada­mek z Woje­wódz­kiej Biblio­te­ki Miej­skiej. Nie­źle się bawi­li­śmy, opra­co­wu­jąc na każ­de spo­tka­nie spe­cjal­ną publi­ka­cję zawie­ra­ją­cą wier­sze i opi­nie kry­tycz­ne poświę­co­ne kolej­ne­mu auto­ro­wi. Ksią­żecz­ka Dar­ka Fok­sa była np. w kon­wen­cji pro­gra­mu tele­wi­zyj­ne­go, a Mar­ci­na Bara­na – gry plan­szo­wej. Towa­rzy­szy­ła nam co mie­siąc Jola Kowal­ska, z któ­rą reali­zo­wa­li­śmy pro­gra­my tele­wi­zyj­ne o auto­rach. Potra­fi­li­śmy na kil­ka godzin wyłą­czyć jedy­ny wów­czas w mie­ście super­mar­ket, by zro­bić roz­mo­wę z Tom­kiem Maje­ra­nem. Ani ja, ani Beata (ale pew­nie i sami auto­rzy) nie przy­pusz­cza­li­śmy, że robi­my coś wyjąt­ko­we­go. Owszem, sta­le towa­rzy­szy­ły nam media. Do Polko­wic na spo­tka­nie z Jawor­skim „Gaze­ta Wybor­cza” wysła­ła trój­kę dzien­ni­ka­rzy, a rela­cja zaję­ła całą kolum­nę. To były cza­sy, kie­dy inter­net nale­żał do luk­su­so­wych dóbr. Legni­ca wciąż mia­ła złą sła­wę. Led­wie czte­ry lata wcze­śniej wypro­wa­dzi­ły się z niej woj­ska radziec­kie. A mimo to pod­czas For­tów na impre­zę docie­ra­ły dzie­siąt­ki osób z całej Pol­ski. Ktoś rzu­cił hasło „Kie­dyś Tata­rzy, potem Sowie­ci, teraz Poeci” i już wia­do­mo, że dzie­je się coś nie­zwy­kłe­go. Fort, a potem Port, to nie tyle Legni­ca, ale ludzie. Duża w tym zasłu­ga Jac­ka Głom­ba – rów­no­le­gle budu­ją­ce­go zespół teatral­ny, któ­ry zaczął zdo­by­wać wszyst­kie moż­li­we nagro­dy w Pol­sce –ponie­waż tole­ro­wał te wszyst­kie sza­leń­stwa. Był też Ludwik Gadzic­ki, nauczy­ciel z Lubi­na, któ­ry towa­rzy­szył nam przez wszyst­kie lata i doda­wał tym dzia­ła­niom nie­zwy­kłe­go kolo­ry­tu. Nie­by­wa­łe, że mimo upły­wu lat w teatrze nadal pra­cu­je więk­szość eki­py, któ­ra z takim odda­niem poma­ga­ła mi przy pierw­szych festi­wa­lach.

Może to dro­biazg, ale mnie zafa­scy­no­wał – jak to: wyłą­czy­li­ście super­mar­ket na potrze­by wywia­du z Maje­ra­nem? To zna­czy, że co się tam dzia­ło?…

Ksią­żecz­ka Tom­ka nosi­ła tytuł Tymia­nek. Jedy­ne pismo ze sma­kiem. Nie pamię­tam, czy Maje­ran był już wte­dy sekre­ta­rzem „Odry”, czy też nie, ale z jakichś powo­dów wymy­śli­li­śmy z Beatą, że jego twór­czość będzie­my mogli opi­sać poprzez pisem­ko lite­rac­kie. Nie nazwa­li­śmy go „Maje­ra­nek”, bo nasze zgry­wy były jed­nak bar­dziej sub­tel­ne. Sko­ro „Tymia­nek”, to wpa­dli­śmy na pomysł, aby roz­mo­wę z nim prze­pro­wa­dzić w skle­pie. Naj­bli­żej teatru był super­mar­ket, któ­re­go krę­te ulicz­ki mię­dzy pół­ka­mi ide­al­nie nada­wa­ły się na dobre zdję­cia. Pani kie­row­nicz­ka na hasła „tele­wi­zja” i „kul­tu­ra” zare­ago­wa­ła z takim entu­zja­zmem, że przez dobre dwie godzi­ny mogli­śmy w skle­pie robić wszyst­ko, na co mie­li­śmy tyl­ko ocho­tę. Eks­pe­dient­ka zdą­ży­ła na koniec tyl­ko wykrzyk­nąć do kame­ry „kto za to wszyst­ko zapła­ci”, do cze­go nawią­za­li­śmy w kolej­nym pro­gra­mie z Macie­jem Melec­kim, para­fra­zu­jąc pewien zna­ny mono­log „pan pła­ci, pani pła­ci, spo­łe­czeń­stwo pła­ci”. Ale to już inna histo­ria.

A jak się ma spra­wa z samym Biu­rem? Bo ten „mały pro­jekt lite­rac­ki” to byli Bar­ba­rzyń­cy i nie oraz festi­wal – ale kie­dy wła­ści­wie pono­si Cię taka ułań­ska fan­ta­zja, żeby obu­do­wać to wydaw­nic­twem? A może gdzieś tam w głę­bi nie­świa­do­mo­ści naj­pierw mia­łeś takie marze­nie, żeby wyda­wać waż­nych dla Cie­bie poetów – i żeby robić to w spo­sób, na jaki Ci poeci napraw­dę zasłu­gu­ją?

W 1999 roku Fort został zdo­by­ty. Publicz­ność zamiast na widow­ni sie­dzia­ła na sce­nie (cią­gle robi­li­śmy wszyst­ko w nie­stan­dar­do­wy spo­sób). Na jed­nym z wyda­rzeń doli­czy­li­śmy się… czte­ry­stu osób, a nor­my bez­pie­czeń­stwa prze­wi­dy­wa­ły mak­sy­mal­nie sto pięć­dzie­siąt. To był ide­al­ny moment, żeby wszyst­ko skoń­czyć, ale zda­łem sobie spra­wę, że jesz­cze mogę się do cze­goś przy­dać. Nad­gor­li­wie pomy­śla­łem, że sko­ro uda­ło się doko­nać jed­nej rewo­lu­cji, to może uda mi się popra­wić tro­chę rynek wydaw­ni­czy. Auto­rzy publi­ko­wa­li książ­ki bez umów, te nie mia­ły dys­try­bu­cji, mało kto o nich pisał. Biu­ro Lite­rac­kie powsta­ło więc, by nie­co uzdro­wić tę sytu­ację. Porzu­ci­łem dobrą posa­dę, podzię­ko­wa­łem za inne pro­po­zy­cje i zde­cy­do­wa­łem się na uru­cho­mie­nie ofi­cy­ny. Pomógł wte­dy wice­pre­zy­dent Legni­cy, któ­ry dostrzegł poten­cjał w pomy­śle powo­ła­nia Biu­ra i roz­sze­rze­nia for­mu­ły festi­wa­lu. Moc­no odsta­ję od nor­my, w moje pomy­sły wie­rzą na począt­ku tyl­ko nie­licz­ni: kto wie, jak poto­czy­ła­by się dalej ta histo­ria, gdy­by wła­śnie nie świę­tej pamię­ci Roman Ogo­now­ski. Począt­ki były napraw­dę trud­ne. Uro­dzi­ła się moja dru­ga cór­ka. Z bra­ku środ­ków redak­cja musia­ła być ulo­ko­wa­na w domu. Wszę­dzie były książ­ki. Przez bli­sko dwa lata sam byłem redak­to­rem, korek­to­rem, gra­fi­kiem, pro­mo­to­rem, dys­try­bu­to­rem, admi­ni­stra­to­rem stron i wresz­cie orga­ni­za­to­rem festi­wa­lu i spo­tkań autor­skich. Marze­na na dobre zaczę­ła poma­gać  2002 roku, kie­dy pod­ro­sły dziew­czyn­ki. Cie­szy­li­śmy się z nomi­na­cji do Nike dla Ani Pod­cza­szy w 2001 roku, ale nie rozu­mie­li­śmy, dla­cze­go naj­lep­szych (pew­nie do dzi­siaj) ksią­żek Euge­niu­sza Tka­czysz­na-Dyc­kie­go (Prze­wod­nik dla bez­dom­nych nie­za­leż­nie od miej­sca zamiesz­ka­nia) i Mar­ty Pod­gór­nik (Para­di­so) nikt wów­czas nie zauwa­żył. Trze­ba było cięż­kiej pra­cy i upo­ru, aby dys­try­bu­cja nie odby­wa­ła się wyłącz­nie przez naszą księ­gar­nię inter­ne­to­wą i by pozy­skać naj­waż­niej­szych hur­tow­ni­ków. Jesz­cze trud­niej było z prze­ko­na­niem codzien­nej pra­sy do recen­zo­wa­nia ksią­żek z wier­sza­mi.  

No ale teraz tak: mija­ją lata, przez Two­je ręce prze­cho­dzi z roku na rok coraz wię­cej ksią­żek – w koń­cu ich ilość nara­sta tak, że Biu­ro musi prze­stać być insty­tu­cją jed­no­oso­bo­wą, musi wypro­wa­dzić się z Two­je­go legnic­kie­go miesz­ka­nia, wresz­cie nawet sama Legni­ca sta­je się za cia­sna.

Wypro­wadz­ka z Legni­cy nie była przy­mu­so­wa. To była roz­sąd­na decy­zja podyk­to­wa­na potrze­bą zna­le­zie­nia nowe­go wyzwa­nia. Wro­cław przez lata omi­ja­łem sze­ro­kim łukiem. Zde­cy­do­wa­łem się na ulo­ko­wa­nie w nim Biu­ra Lite­rac­kie­go z tych samych powo­dów, dla któ­rych wcze­śniej nie chcia­łem w nim nic robić. Uzna­łem, że stać mnie na wybu­dze­nie z drzem­ki lite­rac­kie­go Wro­cła­wia.

We Wro­cła­wiu Port nabie­ra roz­ma­chu – zaczy­na­ją się na nim poja­wiać goście z abso­lut­nie gór­nych reje­strów świa­to­we­go obie­gu lite­ra­tu­ry: Lau­rie Ander­son, Her­ta Müller, Jurij Andru­cho­wycz, Edmund Whi­te; tomy wyda­wa­ne przez Biu­ro zaczy­na­ją zgar­niać naj­waż­niej­sze w Pol­sce nagro­dy lite­rac­kie… Czym w tym wszyst­kim jest dla Cie­bie dziś poezja? Bo jeśli coś się nie zmie­ni­ło przez tych dwa­dzie­ścia lat, to zapew­ne to, że podróż każ­dej Biu­ro­wej książ­ki zaczy­na się od Two­je­go biur­ka, od Two­jej decy­zji. Czy w tym wszyst­kim jest jesz­cze miej­sce w Two­jej prak­ty­ce czy­ta­nia na jakie­kol­wiek sil­niej­sze doświad­cza­nie, prze­ży­wa­nie poezji? Czy­ta­nie wier­sza to jest dziś dla redak­to­ra Bursz­ty coś egzy­sten­cjal­nie waż­ne­go, czy też trak­tu­jesz to bar­dziej prag­ma­tycz­nie, z zawo­do­wym dystan­sem?

Żeby wyda­wać dobre książ­ki i reali­zo­wać cie­ka­we lite­rac­kie pro­jek­ty, same­mu nie wol­no pisać; wier­sze trze­ba czy­tać, a nie ana­li­zo­wać. Kie­dy robi­li­śmy z Beatą Ada­mek wspo­mnia­ne już tutaj opra­co­wa­nia twór­czo­ści kolej­nych auto­rów, cały czas docho­dzi­ło do zde­rze­nia dwóch świa­tów: aka­de­mic­kie­go – bo Beata jest świet­nie wykształ­co­na – oraz zawa­diac­kie­go, nie­sza­blo­no­we­go i moc­no nie­po­kor­ne­go w moim wyko­na­niu. Podob­nie to wyglą­da­ło w trak­cie spo­tkań. Beata zada­wa­ła nauko­we pyta­nia, a mnie inte­re­so­wa­ły głów­nie przy­ziem­no­ści, któ­re dawa­ły mi potem dodat­ko­wą radość czy­ta­nia kon­kret­nych tek­stów.

Patrzę na to, co robisz, od kil­ku­na­stu lat, a od nie­mal dwóch jako współ­re­dak­tor Tawer­ny i Przy­sta­ni przy­glą­dam się temu z bli­ska. I jeśli cze­goś się przez pół­to­rej deka­dy u Cie­bie nauczy­łem, to bez­względ­ne­go zaufa­nia do Two­ich decy­zji wydaw­ni­czych. Ile­kroć myśla­łem sobie w związ­ku z tą czy tam­tą książ­ką Biu­ra „no, teraz to już Bursz­ta na stó­wę wto­pił”, zawsze się oka­zy­wa­ło, że to było coś, co – oczy­wi­ście w ska­li raczej smut­ne­go pozio­mu zain­te­re­so­wa­nia poezją w Pol­sce – jeśli nawet już nie sta­wa­ło się best­sel­le­rem, to przy­naj­mniej spo­koj­nie utrzy­my­wa­ło się na powierzch­ni… Ty masz po pro­stu jakie­goś feno­me­nal­ne­go nosa do poezji! A teraz koniec lizu­so­stwa i pyta­nie: jak Ty to robisz? W jaki spo­sób roz­po­zna­jesz, że coś jest wier­szem war­tym publi­ka­cji? Czy – strach pomy­śleć – poezja dobra dla cał­kiem pokaź­nej ilo­ści czy­tel­ni­ków i kry­ty­ków to po pro­stu poezja, któ­ra ot tak, podo­ba się redak­to­ro­wi Bursz­cie?

Nie jestem kla­sycz­nym redak­to­rem. Nie lubię, kie­dy pod­su­wa mi się bądź narzu­ca auto­rów i książ­ki. W poje­dyn­kę bio­rę odpo­wie­dzial­ność za swo­je decy­zje – wyro­ku­ję komu opu­bli­ko­wać książ­kę, komu opóź­nić pre­mie­rę, bo tom jesz­cze wyda­je mi się nie do koń­ca goto­wy, albo kogo w koń­cu zmo­bi­li­zo­wać do pisa­nia, ponie­waż w lite­ra­tu­rze kil­ka lat nie­obec­no­ści auto­ra to coś, cze­go potem nie spo­sób nad­ro­bić samą książ­ką. Rela­cję z kon­kret­nym tek­stem budu­ję na emo­cjach. Wiersz musi coś ze mną zro­bić. Cenię auto­rów nie­tu­zin­ko­wych, nie­obli­czal­nych, z trud­ny­mi cha­rak­te­ra­mi, takich, po któ­rych spo­dzie­wać się mogę podob­ne­go rodza­ju tek­stów. Wydaw­ca dzień po dniu doko­nu­je trud­nych wybo­rów. O jego pra­cy mówią opu­bli­ko­wa­ne i odrzu­co­ne prze­zeń książ­ki. Z eko­no­micz­ne­go punk­tu widze­nia „wto­pi­łem” nie­omal wszyst­ko. Na oce­nę arty­stycz­ną jesz­cze za szyb­ko. Pro­po­nu­ję, by wró­cić do takiej roz­mo­wy za jakieś dwa­dzie­ścia, trzy­dzie­ści lat (śmiech).

Przyj­rzyj­my się jed­nak wresz­cie samej książ­ce 100 wier­szy pol­skich sto­sow­nej dłu­go­ści. To nie jest taka sobie zwy­kła anto­lo­gia, uło­żo­na w jakimś arbi­tral­nym porząd­ku: alfa­be­tycz­nym, chro­no­lo­gicz­nym, tema­tycz­nym… Two­ja rola w jej powsta­wa­niu jest trud­na do dopre­cy­zo­wa­nia: niby przy każ­dym z tych wier­szy, dosko­na­le prze­cież zna­nych, nie było pew­nie zbyt dużo takiej nor­mal­nej redak­tor­skiej dłu­ba­ni­ny, ale prze­cież układ całej książ­ki, to prze­pły­wa­nie wier­szy w sie­bie nawza­jem, wszyst­ko to spra­wia, że jesteś tu kimś znacz­nie wię­cej niż redak­to­rem: nazwał­bym Cię (co naj­mniej) współ­au­to­rem. Czy uda­ło Ci się napi­sać coś zupeł­nie nowe­go – choć z cudzych pre­fa­bry­ka­tów? A może wolał­byś, żeby nazwać Cię DJ-em? Coś chy­ba jest na rze­czy: sta­jesz przy kon­so­li, bie­rzesz czy­jeś winy­le, a póź­niej mik­su­jesz, sam­plu­jesz, two­rzysz nową jakość? Czym wła­ści­wie jest ta książ­ka – zbio­rem wier­szy róż­nych auto­rów czy autor­ską opo­wie­ścią Artu­ra Bursz­ty o dwu­dzie­stu latach zasu­wa­nia w lite­ra­tu­rze?

Wolę wyda­wać książ­ki, ani­że­li nad nimi pra­co­wać. Tyle mogę powie­dzieć po pra­cy nad tą anto­lo­gią. Dłu­go waha­łem się, czy wypa­da, abym ja taką publi­ka­cję na finał dwu­dzie­stu Por­tów przy­go­to­wał. Kie­dy w koń­cu się zde­cy­do­wa­łem, oka­za­ło się, że nie mam cza­su, by to zro­bić. A gdy uda­ło mi się już doko­nać wybo­ru tek­stów, zgo­dy na ich uży­cie nie dało dwóch auto­rów. To led­wie kil­ka wier­szy, ale spo­wo­do­wa­ły one, że roz­sy­pa­ła mi się pra­wie cała kon­struk­cja książ­ki. Musia­łem zbu­do­wać wszyst­ko od nowa. Nie wiem, w któ­rym momen­cie posta­no­wi­łem, że znik­ną ze środ­ka nazwi­ska auto­rów i tym samym nie będzie to kla­sycz­na anto­lo­gia. To nie jest autor­ska opo­wieść. Po pro­stu posta­no­wi­łem jakoś poukła­dać te wier­sze, by rzu­cić na nie przez ich sąsiedz­twa tro­chę inne­go świa­tła. Jest tam spo­ro tek­stów, któ­re powsta­wa­ły w odpo­wie­dzi na inne, i dopie­ro za spra­wą takiej anto­lo­gii mają szan­sę poja­wić się one obok sie­bie.

Na pozór bar­dzo pre­cy­zyj­nie okre­śli­łeś, jakie były regu­ły kom­po­no­wa­nia tomu, ale umów­my się, Artu­rze, że to ście­ma – a może nie tyle ście­ma, co wierz­cho­łek góry lodo­wej, pod któ­rą kry­ją się, jak sądzę, ogrom­ne emo­cje. Bo prze­cież to nie było tak, że po pro­stu dałeś czy­tel­ni­kom prób­kę swo­ich czy­tel­ni­czych sym­pa­tii – przy oka­zji oczy­wi­ście jakoś tam wień­cząc dwu­dzie­sto­let­nią budo­wę wspól­no­ty z tymi wszyst­ki­mi, z któ­ry­mi zmie­nia­li­ście obraz pol­skiej poezji… Nie wie­rzę, że byłeś w sta­nie podejść do tego wyłącz­nie z chłod­nym dystan­sem pro­fe­sjo­nal­ne­go redak­to­ra – prze­cież w sto­sun­ku do pier­wo­dru­ku wie­lu z tych tek­stów speł­nia­łeś rolę co naj­mniej aku­sze­ra, jeśli już nie ojca chrzest­ne­go. O czym Ci się myśla­ło, co czu­łeś, kie­dy pla­no­wa­łeś i skła­da­łeś tę anto­lo­gię? Prze­pra­szam Cię za odro­bi­nę kiczo­wa­ty obra­zek, ale czy bywa­ło tak, że jakimś póź­nym wie­czo­rem, któ­ry posta­no­wi­łeś poświę­cić na pra­cę nad anto­lo­gią, odsu­wa­łeś od sie­bie te sto­sy ksią­żek Biu­ra i ekran kom­pu­te­ra – a Two­je myśli odpły­wa­ły od samej pla­no­wa­nej książ­ki do tego, co się dla Cie­bie tak po ludz­ku z tymi wier­sza­mi wią­że?

Na począt­ku fak­tycz­nie okre­śli­łem sztyw­ne regu­ły. Piszę o nich w posło­wiu do książ­ki. Potem zgro­ma­dzi­łem wszyst­kie wier­sze, któ­re speł­nia­ły usta­lo­ne kry­te­ria i nade wszyst­ko te, któ­re zwy­czaj­nie i po ludz­ku lubię. Wie­le z nich czy­tam od pięt­na­stu lat w ramach szkol­nych zajęć. Moż­li­we, że znam je na pamięć. Na koniec spró­bo­wa­łem je poukła­dać tak, aby stwo­rzy­ły cie­ka­wą dla czy­tel­ni­ka lite­rac­ką przy­go­dę. Od począt­ku przy­ją­łem, że ma być to przede wszyst­kim książ­ka dla tych, któ­rzy mają złe doświad­cze­nia z poezją. Po raz kolej­ny wczu­łem się w rolę, jaką odgry­wa­łem w szko­le, gdzie masz do dys­po­zy­cji czter­dzie­ści pięć minut, aby dia­me­tral­nie zmie­nić nasta­wie­nie mło­de­go czło­wie­ka do liry­ki. Pełen suk­ces jest wte­dy, kie­dy po lek­cji uda­je się zjed­nać na nowo do poezji tak­że nauczy­cie­la. W książ­ce są więc takie wier­sze, któ­re z praw­dzi­wą przy­jem­no­ścią mógł­bym czy­tać na takich zaję­ciach. Nie bra­ku­je tam tek­stów, któ­re zachwy­ci­ły mnie w ostat­nich tygo­dniach, np. wiersz Dariu­sza Suski, któ­ry usły­sza­łem po raz pierw­szy w Moskwie i Peters­bur­gu, oraz dwa utwo­ry z naj­now­szej książ­ki Mar­ci­na Sen­dec­kie­go, któ­re mnie obez­wład­ni­ły w trak­cie wie­czo­ru w naszej redak­cji kil­ka tygo­dni temu.

Czy są w tej książ­ce wier­sze, z któ­ry­mi wią­żą się jakieś bar­dziej kon­kret­ne wyda­rze­nia i wspo­mnie­nia, jakieś aneg­do­ty, o któ­rych byś chciał i mógł odpo­wie­dzieć? Wiesz, coś na zasa­dzie „o, ten wiersz to kie­dyś wzią­łem, pod­pi­sa­łem wła­snym nazwi­skiem i pode­rwa­łem na nie­go taką jed­ną świet­ną laskę, któ­ra póź­niej zosta­ła moją żoną”…

W zasa­dzie każ­dy wiersz to osob­na przy­go­da. Mia­łem nawet taki pomysł, aby zamiast posło­wia opi­sać histo­rie z nimi zwią­za­ne, ale zda­łem sobie spra­wę, że to kon­cept na osob­ną książ­kę. Kto uczest­ni­czył w pro­wa­dzo­nych przez mnie zaję­ciach, ten poznał spo­ro takich opo­wie­ści i aneg­dot.

Wspo­mi­nasz o swo­ich przy­go­dach szkol­nych – no i tro­chę się pod­kła­dasz, bo w koń­cu roz­ma­wia z Tobą ktoś, kto od jede­na­stu lat utwier­dza się w prze­ko­na­niu, że wybór pra­cy nauczy­ciel­skiej był jed­nym z naj­lep­szych w życiu… Jak Ci się pra­cu­je z ucznia­mi? Jak się oce­niasz w roli – oczy­wi­ście, że gra­nej na wystę­pach gościn­nych, ale jed­nak – nauczy­cie­la?

W ramach róż­nych pro­jek­tów edu­ka­cyj­nych od koń­ców­ki lat dzie­więć­dzie­sią­tych bywa­łem w gim­na­zjach, tech­ni­kach, lice­ach, a nawet zawo­dów­kach. Jestem samo­ukiem, więc nikt mnie nie uczył, jak czy­tać wier­sze i jesz­cze o nich cie­ka­wie mówić. Nie mam zatem poję­cia, jak to jest być nauczy­cie­lem. Im trud­niej­sza mło­dzież, tym więk­sza mobi­li­za­cja i koń­co­wa fraj­da. Pamię­tam gru­dnio­we spo­tka­nia w jed­nej z nad­mor­skich miej­sco­wo­ści. Trzy kolej­ne szko­ły. W każ­dym czy­tam „Karo­la Kota” Świe­tlic­kie­go i mówię „Wszę­dzie moż­na spo­tkać Karo­lów Kotów, moż­na nawet wśród was”, i widzę, że coś dziw­ne­go dzie­je się w mło­dzie­żą. Nie wytrzy­mu­ję i pytam się, skąd to zmie­sza­nie. I sły­szę nie­zwy­kłą histo­rię trój­ki rówie­śni­ków tych lice­ali­stów, któ­rzy ska­to­wa­li na śmierć mło­de­go nauczy­cie­la. Umarł, bo zwró­cił uwa­gę chło­pa­kom, że piją alko­hol w par­ku…

O każ­dym z wier­szy pomiesz­czo­nych w anto­lo­gii mogli­by­śmy pew­nie prze­pro­wa­dzić osob­ną roz­mo­wę, ale chciał­bym zapy­tać o dwa z nich – czy­li o te, któ­re jako pierw­sze pro­mo­wa­ły 100 wier­szy pol­skich… w Przy­sta­ni: o „Homa­ge to Maria Konop­nic­ka” Krzysz­to­fa Jawor­skie­go i o „Dys­kę (psy­cho­za­ba­wę)” Fili­pa Zawa­dy. Wła­śnie o te – bo prze­cież to nie przy­pa­dek, że wła­śnie one wzię­ły na sie­bie cię­żar pierw­sze­go obzna­jo­mie­nia czy­tel­ni­ka z tym, cze­go może się spo­dzie­wać po cało­ści książ­ki… Artu­rze – cze­mu wła­śnie te? I co to wła­ści­wie zna­czy, że są one „sto­sow­nej dłu­go­ści”? To sło­wo, „sto­sow­na”, moż­na rozu­mieć bar­dzo roz­ma­icie: odpo­wied­nia, śred­nia, pasu­ją­ca… Wiersz Fili­pa niby nie jest spe­cjal­nie dłu­gi (choć zawie­ra w sobie tak napraw­dę czte­ry do pię­ciu alter­na­tyw­nych wer­sji opo­wie­dzia­nej histo­rii), ale już o zna­ko­mi­tym poema­cie Jawor­skie­go nie da się na przy­kład powie­dzieć, żeby był „śred­niej” dłu­go­ści, więc to rozu­mie­nie „sto­sow­no­ści” odpa­da…

Odzy­wa się w Tobie, Prze­mku, aka­de­mik (śmiech). Nie doszu­kuj­my się cze­goś, cze­go nie ma. Nawet nie pamię­tam, czy to ja doko­na­łem wybo­ru tych wier­szy do publi­ka­cji w Przy­sta­ni! Spodo­ba­ły się Tobie?

Pozwo­lę sobie dopre­cy­zo­wać: aka­de­mik były, nie­speł­nio­ny i wca­le nie­prze­ko­na­ny co do zasad­no­ści aka­de­mic­kich reguł gry w lite­ra­tu­rę, któ­ry tym bar­dziej ceni sobie, że dla Biu­ra może pisać o lite­ra­tu­rze, co i jak zechce… Ale sko­ro mnie tak nie­ty­po­wo jak na moją rolę w tym wywia­dzie wywo­łu­jesz na koniec do tabli­cy, to odpo­wiem: tak, spodo­ba­ły się – i te dwa, i wie­le innych, któ­re zna­czą rów­nież dla mnie bar­dzo wie­le… „Lek­cja 15” Toma­sza Maje­ra­na, przy któ­rej zawsze sobie obie­cu­ję, że teraz już nie będę się śmiał (nigdy się jesz­cze nie uda­ło); „Tachy­me­tria”, od któ­rej zaczę­ła się moja wiel­ka fascy­na­cja poezją Sosnow­skie­go; „Cisza” Boh­da­na Zadu­ry, któ­rą chęt­nie czy­tał­bym czę­ściej, gdy­by nie to, że jest taka dłu­ga… Czu­ję, że będę się przy tej książ­ce wzru­szał – i chy­ba o to też Ci cho­dzi­ło. Ja w każ­dym razie bar­dzo Ci za te wzru­sze­nia dzię­ku­ję. I za roz­mo­wę oczy­wi­ście też.