Rytm natury, rytm fal

Krzysz­tof Szta­fa: Mia­łeś już oka­zję wystę­po­wać gdzieś ze swo­imi wier­sza­mi? Czy Połów to twój praw­dzi­wy debiut w kon­fron­ta­cji z szer­szym gro­nem odbior­ców?

Paweł Biliń­ski: W 2008 roku wygra­łem pewien lokal­ny kon­kurs poetyc­ki i tam po raz pierw­szy musia­łem prze­zwy­cię­żyć tre­mę i zapre­zen­to­wać swój wiersz przed publicz­no­ścią. To był taki „chrzest bojo­wy”, po któ­rym poszło już dużo łatwiej. Następ­nie przez kil­ka lat udzie­la­łem się głów­nie w prze­strze­ni wir­tu­al­nej, na jed­nym z por­ta­li poetyc­kich. Nie­ca­łe dwa lata temu wzią­łem udział w Por­cie Poetyc­kim w Cho­rzo­wie i od tego cza­su dość regu­lar­nie zda­rza mi się pre­zen­to­wać swo­je wier­sze na róż­nych poetyc­kich spo­tka­niach, a tak­że, z cał­kiem dobry­mi rezul­ta­ta­mi, star­to­wać w tur­nie­jach jed­ne­go wier­sza.

Jak wspo­mi­nasz Pra­cow­nię twór­czą na Sta­cji Lite­ra­tu­ra 21, w któ­rej mia­łeś oka­zję uczest­ni­czyć? Wie­rzysz w ogó­le w ideę takich warsz­ta­tów?

To były pierw­sze warsz­ta­ty twór­cze w któ­rych uczest­ni­czy­łem. Jecha­łem na nie z dużym zacie­ka­wie­niem, ale też i z pew­ny­mi oba­wa­mi. Nie potra­fię pisać wier­szy na zawo­ła­nie (pomy­sły poja­wia­ją się u mnie z przy­pad­ku, a pra­ca nad zapi­sa­niem ich w posta­ci wier­sza zaj­mu­je mi zazwy­czaj spo­ro cza­su) i wie­dzia­łem, że w tego typu ćwi­cze­niach wypad­nę raczej sła­bo. Jed­nak na miej­scu oka­za­ło się, że poza samym pisa­niem na warsz­ta­tach dzia­ło się jesz­cze dużo innych, cie­ka­wych rze­czy. Podo­ba­ło mi się to, że każ­de­go dnia patrzy­li­śmy na poezję z tro­chę innej stro­ny. Pierw­szy dzień, z Tade­uszem Dąbrow­skim, to było głów­nie sta­wia­nie pod­sta­wo­wych pytań: czym jest poezja, czym wiersz róż­ni się od pro­zy, dla­cze­go zaczą­łem pisać, po co to robię itp. Dru­gie­go dnia, z Kac­prem Bart­cza­kiem, było chy­ba naj­bar­dziej „warsz­ta­to­wo”. Zaj­mo­wa­li­śmy się głów­nie ana­li­zą tek­stów, było tak­że ćwi­cze­nie w two­rze­niu wła­sne­go wier­sza w opar­ciu o tekst inne­go auto­ra. Trze­ci dzień, z Mar­tą Pod­gór­nik, był poświę­co­ny pyta­niu „co dalej?” – jak może wyglą­dać poetyc­ki debiut, z czym to się w prak­ty­ce wią­że i czy moż­na uczy­nić pisa­nie swo­im spo­so­bem na życie. Przy­znam, że ten trze­ci dzień nała­do­wał mnie pozy­tyw­ną ener­gią do dal­sze­go pisa­nia i do jesz­cze poważ­niej­sze­go niż dotąd zaję­cia się poezją.

Ogól­nie jestem z uczest­nic­twa w warsz­ta­tach, jak i w całym Festi­wa­lu, ogrom­nie zado­wo­lo­ny. Co do czę­ści warsz­ta­to­wej, to mam jed­nak tro­chę nie­do­syt, bo w ramach tych trzech pół­to­ra­go­dzin­nych spo­tkań siłą rze­czy nie dało się zro­bić zbyt wie­le. Wystar­czy­ło jed­nak, żeby się prze­ko­nać, że warsz­ta­ty mają sens i chęt­nie bym wziął udział w kolej­nych, bar­dziej inten­syw­nych.

Zer­k­nij­my zatem na Twój zestaw. Utrzy­mu­jesz swo­je wier­sze w powol­nym, nie­co sen­nym bądź medy­ta­cyj­nym tonie. Przy­zna­jesz się też bez­po­śred­nio do patro­na­tu Elio­ta, zaczy­na­jąc swój zestaw od para­fra­zy pierw­sze­go wer­su Zie­mi jało­wej. Jak sam – jako autor – widzisz swo­ją dyk­cję?

Tak, w pierw­szym wer­sie wier­sza prze­ma­rza­nie nawią­za­łem do Zie­mi jało­wej (zresz­tą, czy­ta­jąc dalej, „mar­twe trze­wia ogro­du” to odnie­sie­nie do „nie­ży­wej zie­mi” z kolej­ne­go wer­su poema­tu Elio­ta), ale ten otwie­ra­ją­cy wers z moje­go wier­sza sta­no­wi też nawią­za­nie do począt­ku pio­sen­ki The Water­boys Decem­ber („Decem­ber is the cru­elest month”). I może tutaj kry­je się część odpo­wie­dzi, bo dru­gą z waż­nych dla mnie rze­czy jest muzy­ka i przez to chy­ba jakoś auto­ma­tycz­nie, wręcz pod­świa­do­mie, piszę zazwy­czaj nie­co muzycz­ną, ryt­micz­ną (cza­sem nawet rymo­wa­ną) fra­zą.

Sta­ram się niko­go wprost nie naśla­do­wać, ani nie pisać pod dyk­tan­do aktu­al­nej poetyc­kiej mody. Praw­dę mówiąc naj­wię­cej chy­ba naczy­ta­łem się Her­ber­ta i Brod­skie­go (ten dru­gi zresz­tą jest moim naj­waż­niej­szym poetyc­kim auto­ry­te­tem), a więc poetów bądź co bądź dość już kla­sycz­nych i to zapew­ne daje się w moich tek­stach zauwa­żyć. Jed­no­cze­śnie z zain­te­re­so­wa­niem czy­tam wier­sze bar­dzo mło­dych twór­ców, choć zda­je sobie spra­wę, że trud­no było­by mi w ten spo­sób pisać, gdyż nie obra­cam się w tym śro­do­wi­sku i nie mówię na co dzień ich języ­kiem. Jed­nak sta­ram się czy­tać spo­ro współ­cze­snej pol­skiej poezji i, czę­ścio­wo na tej bazie, pró­bu­ję budo­wać wła­sną poetyc­ką dyk­cję.

Swo­ją dro­gą tro­chę zasko­czy­ło mnie, że ton moich wier­szy odbie­rasz jako sen­ny bądź medy­ta­cyj­ny. Nie jest to z mojej stro­ny celo­wy zabieg – być może po pro­stu taki rodzaj poetyc­kiej eks­pre­sji jest dla mnie naj­bar­dziej natu­ral­ny. Będę się musiał nad tym zasta­no­wić i jakoś to zwe­ry­fi­ko­wać.

A któ­rych z poetów naj­młod­szych – tych debiu­tu­ją­cych w cią­gu ostat­nich, powiedz­my, czte­rech lat – cenisz naj­bar­dziej? I z dru­giej stro­ny – któ­rą z mło­do­li­te­rac­kich dyk­cji uwa­żasz za, mówiąc łagod­nie, nie­tra­fio­ną? Przy­kła­do­wo: jak – mając na uwa­dze Twój „kla­sy­cy­zu­ją­cy” idiom – odnaj­du­jesz się w pokrę­co­nych kon­struk­cjach cho­ciaż­by Wal­de­ma­ra Joche­ra czy Macie­ja Taran­ka? Krę­cą Cię (rów­nież jako czy­tel­ni­ka) takie dyk­cje?

Z pew­nym waha­niem odpo­wia­dam na to pyta­nie, bo zda­ję sobie spra­wę, że moja zna­jo­mość poetyc­kich debiu­tów ostat­nich lat jest dość wycin­ko­wa. Nie­mniej, w ramach tego, z czym mia­łem oka­zję się zapo­znać, to bar­dzo podo­ba­ją mi się ero­ty­ki Karo­li­ny Kuła­kow­skiej z tomi­ku Puste muzea i wier­sze Adria­na Sin­kow­skie­go ze zbio­ru Rap­tu­larz. Świet­nie pisze też moim zda­niem Kari­na Stem­pel. Po raz pierw­szy zetkną­łem się z nią w audy­cji radio­wej Lite­rac­ki Wol­ny Eter i od razu zwró­ci­ła moją uwa­gę. A w tym roku zosta­ła lau­re­at­ką 4. Kon­kur­su Duże­go For­ma­tu na Tomik Wier­szy.

Co do poezji Wal­de­ma­ra Joche­ra, to nie do koń­ca się w niej odnaj­du­ję. Odbie­ram ją jako pisa­nie na pogra­ni­czu słow­nej dezyn­wol­tu­ry, zaba­wy zna­cze­nia­mi, brzmie­nia­mi i cią­ga­mi sko­ja­rzeń. Nie wiem czy taka poezja ma szan­sę na szer­szy odbiór, poza krę­ga­mi kone­se­rów, bo jest moim zda­niem zbyt odle­gła od nasze­go codzien­ne­go języ­ko­we­go doświad­cze­nia.

Innym przy­kła­dem na „nie” jest dla mnie Kira Pie­trek, któ­rej mia­łem oka­zję posłu­chać na Sta­cji Lite­ra­tu­ra 21. To, co zapre­zen­to­wa­ła – zarów­no w wier­szach, jak i w roz­mo­wie – było w moim odczu­ciu zbyt prze­ide­olo­gi­zo­wa­ne i upo­li­tycz­nio­ne. Może to tyl­ko subiek­tyw­ne wra­że­nie, ale ja aku­rat w poezji szu­kam azy­lu, uciecz­ki od wszech­obec­nej poli­ty­ki i ide­olo­gicz­nych zacie­trze­wień. Dla­te­go budzi się we mnie wewnętrz­ny sprze­ciw, gdy sły­szę stwier­dze­nia typu „wszyst­ko jest poli­ty­ką” czy „każ­da wypo­wiedź poetyc­ka to tak­że wypo­wiedź poli­tycz­na”.

Nato­miast wier­sze Macie­ja Taran­ka bar­dzo mi się podo­ba­ją. To też w grun­cie rze­czy jest eks­pe­ry­men­to­wa­nie z języ­kiem, z moż­li­wo­ścia­mi i ogra­ni­cze­nia­mi gra­ma­ty­ki, ale tutaj czu­ję, że autor dokład­nie wie co chce mi, jako czy­tel­ni­ko­wi, prze­ka­zać. A to wła­śnie – myśl, prze­kaz – jest dla mnie w poezji nie­zwy­kle waż­ne.

Ale wiesz, tak napraw­dę to uwa­żam, że każ­dy rodzaj poezji jest dobry, o ile znaj­du­je swo­ich czy­tel­ni­ków i nie czu­ję się tak do koń­ca upo­waż­nio­ny do wyro­ko­wa­nia co jest, a co nie jest tra­fio­ne. Zapew­ne dopie­ro czas to zwe­ry­fi­ku­je. A poza tym wyda­je mi się, że to jest tro­chę tak, jak z muzy­ką. Ja oso­bi­ście mogę woleć Led Zep­pe­lin od na przy­kład Celi­ne Dion, ale prze­cież na świe­cie są milio­ny ludzi, któ­rzy wzru­sza­ją się słu­cha­jąc tej dru­giej, a muzy­kę Zep­pe­li­nów uwa­ża­ją za nie­straw­ny hałas. Zresz­tą, licz­by tak napraw­dę nie mają tu aż takie­go zna­cze­nia. Jeden z moich ulu­bio­nych wyko­naw­ców, Nick Cur­rie (zna­ny też jako Momus) powie­dział w 1991 roku, że w przy­szło­ści każ­dy będzie sław­ny dla pięt­na­stu osób. I my już chy­ba w tej przy­szło­ści żyje­my: dzię­ki Inter­ne­to­wi i mediom spo­łecz­no­ścio­wym każ­dy piszą­cy wier­sze może dotrzeć do jakiejś gru­py czy grup­ki odbior­ców, odna­leźć swo­ją niszę. Nie­mniej, praw­dę mówiąc żal mi cza­sów, jaki­mi były lata 70., gdy muzy­ka roc­ko­wa wzno­si­ła się na szczy­ty popu­lar­no­ści i arty­stycz­ne­go wyra­fi­no­wa­nia jed­no­cze­śnie. Mam nadzie­ję, że poezja nie jest jesz­cze wyeks­plo­ato­wa­na do cna. Że wciąż moż­na jej języ­kiem powie­dzieć coś nowe­go, waż­ne­go, w spo­sób dosko­na­ły arty­stycz­nie, a jed­no­cze­śnie zro­zu­mia­ły dla szer­sze­go gro­na czy­tel­ni­ków.

Sko­ro jeste­śmy już na pogra­ni­czu lite­ra­tu­ry i muzy­ki, to odbij­my w stro­nę tej dru­giej. Zatem w asy­ście jakich dźwię­ków czu­jesz się naj­le­piej? Być może – tro­chę prze­wrot­nie – lubisz brzmie­nia rady­kal­ne, takie jak Sunn o)))?

Ha! Ja bym to, co two­rzy Sunn o))) nazwał raczej post­mu­zy­ką. Na swój uży­tek mia­łem kie­dyś teo­rię, że w każ­dym gatun­ku muzycz­nym potra­fię odna­leźć coś dla sie­bie. Tutaj być może też, ale chy­ba musiał­bym mieć jakiś bar­dzo szcze­gól­ny nastrój. Kie­dyś nie­co podob­ne, rady­kal­ne kli­ma­ty pre­zen­to­wał zespół Alien Sex Fiend i wciąż z chę­cią do nich wra­cam – od cza­su do cza­su, gdy mnie coś naj­dzie.

A jakie dźwię­ki lubię naj­bar­dziej? Trud­no powie­dzieć, bo to zale­ży od nastro­ju i oko­licz­no­ści. Na pew­no jed­nym z moich ulu­bio­nych zespo­łów, i to już od jakichś 30 lat, jest The Water­boys. Od pew­ne­go cza­su świet­nie też się czu­ję przy dźwię­kach por­tu­gal­skie­go fado. Podo­ba mi się rów­nież to, co robi Adam Cohen, syn słyn­ne­go Leonar­da. Wciąż chęt­nie wra­cam do mało zna­nych, ale rewe­la­cyj­nych kawał­ków The Oppo­si­tion – gru­py z lat 80. spod zna­ku cold wave, któ­ra nie­daw­no weszła do stu­dia żeby nagrać nową pły­tę. Uwiel­biam Pete­ra Ham­mil­la w jego róż­nych wcie­le­niach – zarów­no spod zna­ku Van Der Gra­af Gene­ra­tor, jak i solo­wych. Bez koń­ca mogę słu­chać Pink Floyd i Roge­ra Water­sa. A tak­że parę pierw­szych płyt Tori Amos czy Momu­sa. Bar­dzo lubię Arvo Pär­ta i Górec­kie­go. Lubię poezję śpie­wa­ną, ale też cięż­kie, roc­ko­we brzmie­nia. I bar­dzo lubię pozna­wać nowe rze­czy. Ale, szcze­rze mówiąc, ostat­nią moją sza­lo­ną fascy­na­cją była kil­ka­na­ście lat temu Tori Amos. Od tego cza­su jakoś nie tra­fi­łem na żad­ne­go nowe­go wyko­naw­cę, w któ­rym mógł­bym total­nie zato­nąć i słu­chać przez kil­ka mie­się­cy bez prze­rwy po kil­ka razy dzien­nie tej samej pły­ty.

Dobra, wróć­my jesz­cze do lite­ra­tu­ry. Istot­ną czę­ścią Two­ich wier­szy jest, zda­je się, tęsk­no­ta, taka nie­wy­mu­szo­na i pozba­wio­na ase­ku­ra­cji. Czy uwa­żasz, że liry­ka miło­sna w kla­sycz­nym wyda­niu wciąż jest dziś moż­li­wa? Pomi­mo całej kul­tu­ry beki i kul­tu iro­nii?

Nie wiem. To pew­nie zale­ży od odbior­cy. W sie­ci jest spo­ro por­ta­li i grup poetyc­kich, w któ­rych auto­rzy piszą tak, jak pisa­ło się sto czy dwie­ście lat temu, oczy­wi­ście głów­nie wier­sze o miło­ści, i nadal mają gro­no swo­ich czy­tel­ni­ków, dla któ­rych to wła­śnie jest praw­dzi­wa poezja. Nie­któ­re z tych wier­szy nawet cał­kiem przy­jem­nie się czy­ta. Nie­mniej uwa­żam, że poezja powin­na iść do przo­du, poszu­ki­wać nowych form, nowe­go języ­ka. Mnie się to zapew­ne nie do koń­ca uda­je i chy­ba tkwię tro­chę w takim roz­kro­ku – wciąż przy­wią­za­ny do tra­dy­cji, jed­no­cze­śnie z zain­te­re­so­wa­niem chło­nę to, co nowe i szu­kam swo­jej wła­snej poetyc­kiej dro­gi. Zresz­tą ja sam też nie­raz z przy­jem­no­ścią się­gam po tek­sty z obsza­ru wspo­mnia­nej beki i iro­nii. Chy­ba na wszyst­ko jest miej­sce – tak, jak w życiu. Jed­nak myślę, że poezja nie powin­na wyco­fy­wać się z rejo­nów zwią­za­nych z kate­go­ria­mi naj­waż­niej­szy­mi dla ludz­kiej egzy­sten­cji, a miłość jest nie­wąt­pli­wie jed­ną z nich. Podob­nie jak prze­mi­ja­nie, śmierć i jesz­cze parę innych.

A do kogo z „wiel­kich” – oprócz Elio­ta i, podej­rze­wam, Leśmia­na – jest ci dziś naj­bli­żej w poezji?

Wspo­mnia­łem już Her­ber­ta i Brod­skie­go. Leśmian (a tak­że Nor­wid) to raczej fascy­na­cje z daw­niej­szych, szkol­nych lat. Cho­ciaż cał­kiem nie­daw­no napi­sa­łem wprost leśmia­now­ską fra­zą wiersz, któ­ry jest kon­ty­nu­acją W mali­no­wym chru­śnia­ku. Ale to była taka wpraw­ka, zaba­wa.

Czy­tu­ję róż­nych poetów. Kie­dyś fascy­no­wa­łem się Wojacz­kiem, Bur­są, Sta­chu­rą. Czy­ta­łem Wata, Hara­sy­mo­wi­cza. Potem mia­łem dość dłu­gą prze­rwę. Dziś moż­na chy­ba powie­dzieć, że chło­nę chęt­nie wszyst­ko, co tyl­ko mi wpad­nie w ręce (i w uszy). Z tych naj­now­szych odkryć, z ostat­nich dwóch lat, mogę wymie­nić Paw­ła Pod­lip­nia­ka i Woj­cie­cha Kas­sa. Zawsze chęt­nie czy­tam też Świe­tlic­kie­go. Nie­zwy­kle cenię poezję Ada­ma Zaga­jew­skie­go (moje szcze­gól­nie ulu­bio­ne wier­sze to Wiel­ki Pią­tek w kory­ta­rzach metra oraz Jechać do Lwo­wa) oraz Ryszar­da Kry­nic­kie­go – pły­tę Świ­ty. Zna­ki. Dwa­dzie­ścia czte­ry wier­sze z lat 1965–2010 czy­ta Autor wożę w samo­cho­dzie i czę­sto do niej wra­cam. Bar­dzo lubię też wier­sze Tade­usza Dąbrow­skie­go, dla­te­go strasz­nie się cie­szę, że mogłem uczest­ni­czyć w pro­wa­dzo­nych przez nie­go w ramach Poło­wu warsz­ta­tach.

Na koniec opo­wiedz mi, pro­szę, o swo­ich waka­cyj­nych lek­tu­rach. Co cie­ka­we­go ostat­nio czy­ta­łeś?

Na waka­cje zabra­łem spo­ro ksią­żek, ale raczej nie­zbyt gru­bych. Więk­szość to były tomi­ki poezji. Prze­czy­ta­łem mię­dzy inny­mi (i prze­waż­nie z dużą przy­jem­no­ścią) Sam­ple sto­ry Doro­ty Ryst, Zna­ki nie­szcze­gól­ne Joan­ny Pucis, Rap­tu­larz Adria­na Sin­kow­skie­go, Rze­ki Por­tu­ga­lii Janu­sza Drze­wuc­kie­go, Puste muzea Karo­li­ny Kuła­kow­skiej, Sona­ty i reper­to­ria Jaro­sła­wa Trze­śniew­skie­go-Kwiet­nia, (Po)równania z wie­lo­ma nie­wia­do­my­mi Agniesz­ki Marek i eve­ry­ma­na Łuka­sza Kuź­nia­ra.

Jeśli cho­dzi o pro­zę, to prze­czy­ta­łem cie­ka­wą książ­kę o tym, jak zmie­nia się nasze spoj­rze­nie na życie w obli­czu zetknię­cia z poważ­ną cho­ro­bą. To Sen­su sens Mar­ka Ada­mi­ka. Książ­ka zmu­sza do zatrzy­ma­nia się i reflek­sji, a przy tym jest bar­dzo inte­re­su­ją­co opra­co­wa­na gra­ficz­nie przez same­go auto­ra, któ­ry jest wybit­nym gra­fi­kiem kom­pu­te­ro­wym.

Prze­czy­ta­łem też pasjo­nu­ją­cą opo­wieść o języ­kach i pocho­dze­niu słów: Na koń­cu języ­ka. To roz­mo­wa z języ­ko­znaw­cą i orien­ta­li­stą Andrze­jem Piso­wi­czem.

Dokoń­czy­łem rów­nież czy­tać świet­ny zbiór opo­wia­dań Mir­ki Szy­cho­wiak Gniaz­do­zbiór.