Sroga aberracja

Bar­tosz Hory­za: Cześć! Zanim przej­dzie­my do spraw (mniej) istot­nych, takich jak poezja czy inne: jak Twój wrze­sień? Przez któ­re wydmy prze­bie­ga teraz linia brze­go­wa w Gdy­ni? Pamię­tam, jak na pierw­szym spo­tka­niu onli­ne tego­rocz­ne­go Poło­wu powie­dzia­łeś coś w sty­lu, że znaj­du­jesz się na razie w zin­sty­tu­cjo­na­li­zo­wa­nym wię­zie­niu zwa­nym potocz­nie „szko­łą”. Sły­sza­łem, że nie­któ­rzy więź­nio­wie zaj­mu­ją się malo­wa­niem, inni prze­ta­pia­ją wor­ki pla­sti­ko­we na ostrza. A Ty czym się tam zaj­mu­jesz?

Szy­mon Kowal­ski: Witam, ema. Hmm, u mnie to raczej prze­ska­ki­wa­nie przez pło­ty, tań­cze­nie na ukry­tych schod­kach oraz wrzu­ca­nie bute­lek do kosza (raz rzu­ci­łem za trzy punk­ty). Ot, zwy­czaj­ne i mało fra­pu­ją­ce czyn­no­ści. Wiesz, zazwy­czaj sta­ram się nie wychy­lać z tłu­mu z moimi fiku­śny­mi zacho­wa­nia­mi, póź­niej prze­cież będzie tyl­ko łeb do bar­da­chy, a tego raczej niko­mu nie pole­cam. Raczej.

Z cie­ka­wo­ści: poka­zy­wa­łeś polo­ni­st­ce swo­je tek­sty? 

Oj, nie, nie, to by się źle skoń­czy­ło.

 „Ja i moja ban­da zde­gra­du­je­my wszyst­kie cału­ny”. Kie­dy czy­tam tytuł Two­je­go zesta­wu, mimo­wol­nie powsta­ją we mnie pyta­nia: kim jeste­ście? Cze­go żąda­cie? Czy odpro­wa­dza­cie podat­ki? Poja­wi­cie się na wybo­rach par­la­men­tar­nych w Tury­niu?

Nie potra­fię wypo­wie­dzieć się w pierw­szej oso­bie. Nie nale­żę do ban­dy. Być może ban­dą jest poli­ga­micz­ny zwią­zek jakie­goś szej­ka z Abu Zabi, któ­re­mu znu­dzi­ło się jego wiel­ce bajecz­ne życie, więc wyru­szył wraz z kochan­ka­mi na stu­let­nie łowy. Być może to pira­ci znad Oce­anu Indyj­skie­go, któ­rym zabra­no łodzie i któ­rzy przez ten fakt ska­za­ni zosta­li na tułacz­kę po lądo­wych pust­ko­wiach. A co, jeśli ban­da nie ist­nie­je sta­bil­nie? Jest tyl­ko oma­mem, fata­mor­ga­ną, zlep­kiem nie­wy­raź­nych obra­zów. Zespo­le­niem jed­nost­ko­wych wra­żeń z kolek­tyw­no­ścią w ramach nie­okre­ślo­nej obro­ny?

Myślę jed­nak, że ban­da mimo wszyst­ko, czym­kol­wiek jest, odpro­wa­dza podat­ki.

To cie­ka­we, bo w wier­szach poja­wia się pierw­sza oso­ba i zbio­ro­wość „my”. Gdzie w tym wszyst­kim jest pod­miot i jak jest trak­to­wa­ny, umiej­sco­wio­ny?

Pod­miot wcho­dzi w róż­no­rod­ne fazy, przy­bie­ra co chwi­la nową pozy­cję. Raz jest wygię­ty jak dys­ko­bol w cza­sie rzu­tu, kie­dy indziej – dum­nie wyprę­żo­ny. Oczy­wi­ście poja­wia­ją się w moich tek­stach pew­ne ele­men­ty sta­ło­ści, dzię­ki cze­mu pod­miot nie pozwa­la sobie na roz­pły­nię­cie lub poćwiar­to­wa­nie na czę­ści. Tutaj też cie­ka­wą kwe­stią wyda­je mi się sama świa­do­mość pod­mio­tu. To, czy zda­je sobie spra­wę ze swo­ich prze­mian, z tych cią­głych wirów. Jestem pra­wie prze­ko­na­ny, że spra­wy sobie nie zda­je. I to jest jego wiel­kim wyróż­ni­kiem, ta nie­wie­dza.

Może nawet przez to wyka­zu­je dodat­ko­we zaan­ga­żo­wa­nie w zaist­nia­łe oko­licz­no­ści, może śmie­lej wyra­ża swo­je prze­ko­na­nia? Czu­ję od nie­go, że zda­je się tym pochło­nię­ty. Wróć­my jesz­cze na chwi­lę do „ram nie­okre­ślo­nej obro­ny” – wobec cze­go jest ona toczo­na? Jak ukie­run­ko­wa­ne są Two­je tek­sty? Myślisz w ogó­le o czy­tel­ni­kach, o sobie, swo­jej eks­pre­sji, a może o jakimś doświad­cze­niu czy kon­cep­cji sztu­ki?

Jeśli w ogó­le jaka­kol­wiek obro­na się poja­wia, jest to obro­na wobec stra­chu przed napa­ścią, wobec pięk­nej siły bani­cji. Wiesz, jak to jest – w każ­dym krza­ku kry­je się jakaś jado­wi­ta mał­pa czy coś podob­ne­go. Z dru­giej stro­ny wcho­dzi też zapo­bie­ga­nie bła­ho­ści wspo­mnień, w gru­pie prze­cież zawsze becz­niej, nie może­my o tym zapo­mi­nać.

Od czy­tel­ni­ków nie da się uciec. Zawsze z tyłu będzie ten gło­sik mówią­cy „oblej piwem wiersz”, i choć­bym sta­rał się, jak tyl­ko bym mógł, by wypie­przyć go gdzieś na koniec Pasa Kuipe­ra, to nigdy mi się to nie uda.

Z myśle­niem o eks­pre­sji i podob­nych temu rze­czach jest iden­tycz­nie. W samym pisa­niu znaj­du­je się już myśle­nie o pro­ce­sie pisa­nia i o ele­men­tach z nim spo­krew­nio­nych. Nie mam wybo­ru pomię­dzy obec­no­ścią a jej bra­kiem. Hip­no­ty­zu­je mnie two­rze­nie świa­tów. Łapię sto­sun­ki i rela­cje powsta­łe w tek­stach w ogrom­ną siat­kę i po wyję­ciu każ­de z nich dokład­nie wącham.

I czym Ci zala­tu­je? Wyczu­wasz swąd spie­ko­ty któ­re­goś z poetów na tka­ni­nie tych wier­szy? Bar­dziej niż o tech­ni­ka­lia, dyk­cje, fra­zy pytam o to, czy u kogoś odnaj­du­jesz podob­ne podej­ście do języ­ka?

Zala­tu­je mi sro­gą aber­ra­cją, induk­cją magne­tycz­ną. Nic dziw­ne­go, bo prze­cież jestem nie­win­nym dzie­ciąt­kiem sur­re­ali­zmu. Pamię­tam, jak pierw­szy raz czy­ta­łem Mal­lar­mégo i jak obse­syj­nie szu­ka­łem po klu­bach Sezo­nu w piekle. Dia­gno­zu­ję to jako rela­cję zro­dzo­ną z przy­pad­ku (jak wszyst­kie inne moje rela­cje).

Z samym kon­kre­ty­zo­wa­niem powi­no­wac­twa nie czu­ję się zbyt pew­nie (i co z tego, że wyżej je popeł­ni­łem). Lubię być tym kawał­kiem, odręb­nym i nie­po­sia­da­ją­cym wią­zań, któ­ry wła­śnie dzię­ki wspo­mnia­nej odręb­no­ści wli­czo­ny jest w mkną­cą spi­ra­lę. Lubię. Na razie.

Przy­szło mi na myśl, że Two­je tek­sty to frag­men­ty snów, któ­re zosta­ły zapa­mię­ta­ne dzię­ki ich dro­bia­zgo­wo­ści i wyra­zi­sto­ści. Uwa­ga zatem błą­dzi po wybo­jach, któ­rym uda­ło się uchro­nić przed destruk­tyw­nym zapo­mnie­niem i zagu­bie­niem w czy­nie­niu połą­czeń. Zapy­tam teraz oso­bi­ście: jak doświad­czasz sur­re­ali­zmu? Czy bez­po­śred­nim impul­sem do takie­go pisa­nia jest może wyda­rze­nie snu bądź zabu­rze­nia rze­czy­wi­sto­ści? Czy patrzysz na to bar­dziej jak na tra­dy­cję lite­rac­ką, z pew­ną este­ty­ką i impli­ka­cja­mi filo­zo­ficz­ny­mi? Albo pro­ściej – kon­stru­ujesz światy/surrealizm, czy go prze­ży­wasz, pisząc z wtór­no­ści?

Było tak: śni­łem, (…), śni­łem, (…), śni­łem, (…), śni­łem, (…), śni­łem.

Hmm, fascy­no­wał Cię kie­dyś temat świa­do­me­go śnie­nia? Ja na przy­kład pró­bo­wa­łem zostać one­iro­nau­tą. Nie­ocze­ki­wa­nie pod­czas roz­mów zaty­ka­łem nos, budzi­łem się odpo­wied­nio w nocy, by wstrze­lić się w fazę REM. Skut­ki mojej pra­cy były raczej mizer­ne. Kil­ka przy­pad­ków z jakąś tam nie­peł­ną świa­do­mo­ścią i opła­ka­ną, toste­ro­wą jako­ścią. Może jesz­cze kie­dyś do tego wró­cę.

Jak już wcze­śniej wspo­mnia­łem, kon­stru­owa­nie świa­tów mnie hip­no­ty­zu­je. Nie ozna­cza to jed­nak, że tra­dy­cję, ten sztyw­ny szkie­let z pew­nym (nie­du­żym) zakre­sem moż­li­wo­ści, odcią­łem od tle­nu. Potęż­ny liryk nie może o nim zapo­mi­nać prze­cież. Powie to każ­dy sza­nu­ją­cy się czło­wiek. Prze­pa­dam za uży­wa­niem tra­dy­cji wte­dy, kie­dy po jej cere­mo­nial­nym wyję­ciu wypro­wa­dzam ją w pole, zamie­niam w jej kodzie pią­tecz­kę na czwó­recz­kę (po prze­cin­ku).

No dobrze, agen­cie 0,007, powiedz mi jesz­cze taką rzecz. Kie­dy otwie­ram Twój zestaw w pro­gra­mie Micro­soft Word 2007, co trze­cie sło­wo zosta­je pod­kre­ślo­ne i ozna­czo­ne jako obce sys­te­mo­wi zna­ków wgra­ne­mu na prze­sta­rza­łej wer­sji pro­gra­mu. To jesz­cze bar­dziej pogłę­bia uczu­cie alie­na­cji i dziw­no­ści tych tek­stów. W począt­ko­wych fazach czy­ta­nia googlo­wa­łem każ­dą nazwę, dzię­ki cze­mu posze­rzy­łem tro­chę swo­ją wie­dzę geo­gra­ficz­ną oraz uzu­peł­ni­łem wia­do­mo­ści na temat kil­ku mię­dzy­na­ro­do­wych kor­po­ra­cji i obiek­tów sakral­nych. Ale w grun­cie rze­czy przy­po­mi­na­ło to tro­chę wkrę­ca­nie się w teo­rie spi­sko­we – wie­sza­nie wszyst­kie­go na ścia­nie i licze­nie, że star­czą trzy metry włócz­ki kupio­nej w pasman­te­rii na rogu. Jak się naty­kasz na pusta­ki, któ­re potem prze­twa­rzasz na wła­sny uży­tek? Bo, muszę przy­znać, są to wyszu­ka­ne cac­ka.

To jest napraw­dę dla mnie trud­ne pyta­nie. Ta opra­wa (miej­sca, róż­no­ra­kie nazwy oraz obiek­ty) z począt­ku jest nie­spre­cy­zo­wa­na, poja­wia się jedy­nie pew­na roz­pię­tość. Nasy­ce­nie opra­wy odby­wa się na zasa­dzie sko­ja­rze­nia, poszu­ki­wań z już zało­żo­ny­mi uprzed­nio ide­ała­mi w mojej cen­tral­nej biblio­te­ce oraz tak­że poza nią. Wiersz znaj­du­je osa­dze­nie, pozwa­la sobie na wysy­ła­nie sygna­łów o ist­nie­niu zło­żo­nej sie­ci połą­czeń.

GRATIS: Czy czy­tał­byś te tek­sty przez pry­zmat pożą­da­nia? Wystę­pu­ją w nich tro­py wizyj­no-reli­gij­ne (pożą­da­nie sen­su meta­fi­zycz­ne­go), róż­no­ra­kie nazwy (któ­rych zawar­tość się do nicze­go nie odwo­łu­je, two­rząc jak­by fal­sy­fi­ka­cję obra­zu wier­sza – pożą­da­nie wier­sza i jego zawar­to­ści, tre­ści) oraz ero­tycz­ne (Zuzan­na na przy­kład). Przy­po­mi­na mi to odro­bi­nę Freu­dow­skie spoj­rze­nie na funk­cjo­no­wa­nie naszej psy­chi­ki.

Te wier­sze potrze­bu­ją upo­je­nia. Z każ­dym kolej­nym momen­tem uświa­do­mie­nia sobie nie­moż­no­ści jego otrzy­ma­nia, ape­tyt się powięk­sza. Pożą­da­nie musi w nich tkwić. To bar­dzo dobry kie­ru­nek. Trze­ba wymy­ślić sobie jakąś mister­ną oazę, gdy leży się wypru­tym w pia­skow­ni­cy, iry­tu­ją­cej pia­skow­ni­cy, bo pia­sek.

Jed­no jesz­cze. „Czy sen zosta­nie obja­wio­ny?”

Za 246 lat na jakimś rubasz­nym sta­tecz­ku przy­pły­wa­ją­cym wła­śnie do Cala­is… cho­ciaż w sumie, to nie wiem.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go