Trzeba walczyć do końca

Roman Honet: „Tłu­macz lite­ra­tu­ry nie­miec­kiej” – ten zapis wid­nie­je na obwo­lu­cie Two­je­go debiu­tanc­kie­go tomu. Zapy­tam dwa razy krót­ko: O co cho­dzi­ło? Czy to nadal aktu­al­ne?

Robert Rybic­ki: Tłu­ma­czy­łem tro­chę poezji nie­miec­kiej, jesz­cze mniej publi­ko­wa­łem: Bec­ker, Benn, Celan, Crauss, i inni. Jak już, to publi­ko­wa­łem prze­kła­dy w „Arka­dii” i „Pla­mie”. Kon­tak­to­wa­łem się z paro­ma śro­do­wi­ska­mi poetyc­ki­mi w Niem­czech, poza tym jestem fanem poezji Oswal­da Egge­ra, któ­re­go, nie­ste­ty, da radę czy­tać tyl­ko w ory­gi­na­le, a i to nie bez trud­no­ści. Oswald Egger jest dla mnie naj­więk­szym poetą w Euro­pie. Co do tłu­ma­cze­nia, to jestem zbyt nie­śmia­ły, poza tym bie­da i alko­hol nie pozwa­la­ją mi na zaosz­czę­dze­nie na jaki­kol­wiek kurs nie­miec­kie­go na przy­zwo­itym pozio­mie. Pierw­sze lek­cje nie­miec­kie­go mia­łem z ojcem, gdy skoń­czy­łem 10 lat.

W Two­jej zakład­ce na por­ta­lu literackie.pl zapo­wia­dasz wyda­nie powie­ści. O ile „powieść” nie ma być tytu­łem tomu wier­szy i zakła­da­jąc, że wsta­wi­łeś to tam na poważ­nie, to czy mógł­byś powie­dzieć kil­ka słów o tej pla­no­wa­nej powie­ści? Nie odstrę­cza Cię pew­na zasad­ni­cza pra­wi­dło­wość, że poeci może i umie­ją pisać pro­zą, ale nie potra­fią pisać pro­zy?

Tu cho­dzi o to, żeby pier­dyk­nąć zwa­rio­wa­ną, zakrę­co­ną powieść. Mam pew­ną wizję. Otóż w Alek­san­dro­wie Kujaw­skim w roku 1921 prze­pro­wa­dzo­no spis powszech­ny, w któ­rym, po pod­li­cze­niach, oka­za­ło się, że jest jeden jedy­ny Bez­wy­zna­nio­wiec mię­dzy set­ka­mi lub tysią­ca­mi kato­li­ków, ewan­ge­li­ków, uni­tów, pra­wo­sław­nych i moza­istów. Stwier­dzi­łem, że on będzie głów­nym leit­mo­ti­vem. A jego pra­pra­wnuk na kapie prze­je­dzie Pol­skę w 2000 roku i wylą­du­je w naj­bar­dziej obrzy­dli­wym mie­ście – Orze­szu. A pro­pos: naj­lep­szym kum­plem Bez­wy­zna­niow­ca będzie legen­dar­ny Pener Ryb­nic­ki, któ­ry w latach trzy­dzie­stych został uwiecz­nio­ny na foto­gra­fii i ona była opu­bli­ko­wa­na w „Gaze­cie Ryb­nic­kiej”. I razem poja­dą na mecz Ruchu Cho­rzów w 1935 roku i będą chla­li z Erne­stem Wili­mow­skim, któ­ry strze­li Bra­zy­lii czte­ry gole w 1938 we Fran­cji. I oni go zmo­ty­wu­ją do tego, żeby roz­wa­lił wszyst­kich bram­ka­rzy w Euro­pie.

Pro­jekt Poeci na Nowy Wiek doty­czy debiu­tów, więc zadam stan­dar­do­we pyta­nie. Jak to było z Two­im debiu­tem, dla­cze­go aku­rat w Miko­ło­wie i skąd ta pięk­na dzie­siąt­ka na stro­nie redak­cyj­nej? Oczy­wi­ście mam na myśli tomik, ale przed­tem był jesz­cze arkusz, z któ­rym teraz chy­ba nie jest Ci po dro­dze. Pośpie­szy­łeś się?

Kie­dyś miesz­ka­łem we Wro­cła­wiu na squ­acie przy uli­cy Kro­me­ra, przez jakiś czas z Kon­ra­dem Górą. Było raz spo­tka­nie z Mele­xem i Siwym, któ­re orga­ni­zo­wał Krzy­siek śliw­ka, zapi­li­śmy na ryn­ku i śli­wa mnie zapro­sił do sie­bie. No i raz wysze­dłem z domu, mia­łem 50 zło­tych w kie­sze­ni, a mia­łem jechać na zaję­cia z polo­ni­sty­ki do Kato­wic. Pod­ją­łem decy­zję, że jadę do Pra­gi, sto­pem do Cha­łu­pek, na pie­cho­tę do Osta­rvy, a potem pocią­giem na Hla­vni Nad­ra­zi i tam miesz­ka­łem na squ­acie Mila­da. Wra­ca­łem do Pol­ski i wysia­dłem w Ząb­ko­wi­cach ślą­skich. W cią­gu naj­bliż­szych mie­się­cy zda­rzy­ło mi się też wysiąść w Ząb­ko­wi­cach i tak powstał Kod gene­tycz­ny, przy spo­rej robo­cie korek­tor­skiej Krzysz­to­fa śliw­ki. Nie­ste­ty w Ryb­ni­ku wyda­li 30 egzem­pla­rzy, więc nikt nie wie, o co cho­dzi. Wydaw­ca niech będzie nie­okre­ślo­ny. Niech będzie zapo­mnia­ny.

Nie masz żad­nych opo­rów przed publi­ka­cja­mi w inter­ne­cie, może tak to powiem od sie­bie: ja tego typu obaw po Tobie nie widzę. Teraz to nie­co przy­schło, ale raz na czas prze­to­czy się przez net czy pismo lite­rac­kie ankie­ta czy dys­ku­sja na temat poezji w inter­ne­cie albo na temat poezji inter­ne­to­wej. Moż­na zauwa­żyć, że z tej prze­wle­kłej deba­ty, cza­sem bła­hej, cza­sem głęb­szej, wyła­nia się podział tego rodza­ju: liry­ka znaj­dzie się w sie­ci w całej roz­cią­gło­ści i jest to wyłącz­nie kwe­stia cza­su, albo roz­dzie­li się na dostęp­ną wyłącz­nie w księ­gar­niach i obec­ną wyłącz­nie w sie­ci, albo też edy­cji książ­ki w for­mie kla­sycz­nej zaczną towa­rzy­szyć jej elek­tro­nicz­ne odpo­wied­ni­ki, co się zresz­tą dzie­je. To jest pew­ne uła­twio­ne posta­wie­nie spra­wy, w dodat­ku hipo­te­tycz­ne, ale mnie inte­re­su­je, jak Ty to widzisz: i ten podział, i całe zja­wi­sko. Przy­kła­do­wo, co może zostać wyłącz­nie w sie­ci?

Sieć? Ryba w sie­ci? Książ­ka poetyc­ka będzie za 30 lat towa­rem luk­su­so­wym, będzie to sno­bizm inte­lek­tu­ali­stów, bo, mam nadzie­ję, że w koń­cu ludzie to zro­zu­mie­ją, że poezja jest jedy­nym wia­ry­god­nym źró­dłem wie­dzy o umy­śle ludz­kim. Co może zostać w sie­ci? Wiesz, że każ­da sieć ma na tyle duże oczka, że nie wszyst­ko wle­zie. Sieć jest świet­nym miej­scem na inwi­gi­la­cję Sys­te­mu, i tu trze­ba uwa­żać. Pamię­tam pol­skie stro­ny inter­ne­to­we 5–10 lat temu, to była kom­pro­mi­ta­cja, gdy porów­ny­wa­łem je z nie­miec­ki­mi, byłem zała­ma­ny.

Załóż­my, że ist­nie­ją pew­ne sytu­acje, kie­dy pisa­nie sta­je się uciąż­li­we, może wręcz – nie­moż­li­we. Daj­my na to, że jeden poeta nie może pisać, gdy nie ma pió­ra z pozła­ca­ną sta­lów­ką, dru­gi, gdy ma okno po pra­wej, a nie po lewej stro­nie. Try­wia­li­zu­ję to świa­do­mie, oczy­wi­ście bywa­ją też uciąż­li­wo­ści poważ­niej­sze, nie­moż­ność zasad­ni­cze­go kali­bru, zwią­za­na choć­by ze świa­do­mo­ścią pozo­sta­wa­nia pod cudzym wpły­wem i koniecz­no­ścią odrzu­ce­nia czy prze­trans­for­mo­wa­nia tego wpły­wu, czy też przy­czy­ny jesz­cze bar­dziej indy­wi­du­al­ne i nie­uchwyt­ne. Chcia­łem zapy­tać, co w Two­im przy­pad­ku naj­bar­dziej utrud­nia powsta­nie wier­sza? Czy to jest, tak jak mówi­łem przed­tem, fana­be­ria zewnętrz­na, czy­li coś, co utrud­nia Tobie, czy – a co tam! – geniusz wewnętrz­ny, i wte­dy też utrud­nia, ale w Tobie?

Ja napier­dzie­lam total­nie. Jestem mania­kiem pisa­nia. Ale mia­łem taki okres, że nie byłem w sta­nie napi­sać nawet czte­rech fraz, nic, kom­plet­nie. To był czas, gdy pra­co­wa­łem w „Nowym Cza­sie” w Lon­dy­nie. Nic. Hor­ror. Pół roku nie­mo­cy; ale gdy poczu­łem, że jestem na wylo­cie, w dwa tygo­dnie napi­sa­łem Stos gitar. Poza tym do każ­dej swo­jej następ­nej książ­ki pod­cho­dzę jak do debiu­tu, dla­te­go nie mam w domu ani jed­ne­go egzem­pla­rza swo­je­go tomu, żeby nie być pod wpły­wem poprzed­niej. Ale oczy­wi­ście jest pew­na świa­do­mość poetyc­ka, a tego nie idzie się wyzbyć tak do koń­ca. Pisa­nie cza­sem musi być uciąż­li­we, bo wte­dy jest przy­naj­mniej jakiś wysi­łek, któ­ry zna­mio­nu­je jakiś roz­wój wewnętrz­ny, dyna­mi­kę. Trze­ba wal­czyć do koń­ca. Ni ma chu­ja.

„Język jest bez sen­su” – zapi­sa­łeś w Sto­sie gitar. Nie wiem, może to iro­nia, może pro­wo­ku­jesz, ale zosta­ło tam dość sta­now­czo orze­czo­ne. Nasu­wa mi się pyta­nie, czy język jako for­ma komu­ni­ka­cji, czy po pro­stu wiersz jest bez sen­su, ale może sobie poda­ru­ję to roz­trzą­sa­nie i zapy­tam wprost: Sko­ro bez sen­su, to po co piszesz? Tkwisz w jego bez­sen­sie świa­do­mie czy nało­go­wo?

Wyobraź sobie, że pra­cu­jesz z mię­dzy­na­ro­do­wą eki­pą w hali i każ­dy mówi innym angiel­skim, i poło­wy nie rozu­miesz. Po co więc te nor­my? Po co ten angiel­ski, Szek­spir, sko­ro poło­wa tych ludzi nawet nie umie wydać ci pole­ce­nia czy popro­sić o pomoc, bo nie mają żad­nej gra­ma­ty­ki w mózgu, a wymo­wa jest okrr­rop­na?

Atom, anty­ma­te­ria, elek­trycz­ność, spo­ro ter­mi­nów z zakre­su astro­fi­zy­ki – wszyst­ko to poja­wia się w Two­ich wier­szach od pierw­sze­go tomu. Z dru­giej stro­ny, two­rzysz fra­zy orga­nicz­nie brud­ne, w Two­ich wier­szach obec­na jest dotkli­wa fizycz­ność, na przy­kład: „Jestem zgni­łą bry­łą mię­sa, zsze­dłem / z haka”. Co sta­no­wi więk­szy pro­blem? Że Ci – mówiąc krót­ko – prąd wyłą­czą, czy że Cię roba­ki zje­dzą? A może cho­dzi o to, że zanim to nastą­pi, sakra­menc­ko napra­cu­jesz się nad uda­wa­niem, wska­ku­jąc, jak sam piszesz, „do sto­su ubrań”, „sto­su pro­tez”, „sto­su gitar” itp.

Trzy razy byłem w Auschwitz. Dwa razy jako uczeń, raz jako nauczy­ciel. Jestem anar­chi­stą w nie­co mniej­szym stop­niu niż Kon­rad Góra, tak o 10 %. Obraz pro­tez, butów, wło­sów mam do dziś przed ocza­mi („War­ko­czyk” Róże­wi­cza!). Z innej stro­ny: Fran­cis Bacon, któ­re­go widzia­łem w Tate Modern, mię­so­wa­te posta­ci wpi­sa­ne w sze­ścian na dużym płót­nie robią wra­że­nie. Kosmos? Jeste­śmy inte­gral­ną czę­ścią kosmo­su, a w nas też się doko­nu­ją prze­mia­ny, któ­rych nie docie­cze­my jesz­cze dłu­go. Elek­trycz­ne róże Apol­li­na­ire­’a! A na śmierć jestem goto­wy. Nie­waż­ne czy od noża, czy od świń­skiej gry­py. Prąd wyłą­czą? Kie­dyś wyłą­czą.

Miron Bia­ło­szew­ski, na ogół koja­rzo­ny z osia­dłym try­bem życia, odbył kil­ka egzo­tycz­nych podró­ży, mię­dzy innym do Egip­tu. Po powro­cie podob­no zapy­ta­no go: „A w Egip­cie, jak tam było?”, na co odrzekł: „Aaa, tak jak w Pia­secz­nie”. Ty byłeś w Anglii. I co, jak tam było?

Nie było jak w Ryb­ni­ku, bo pro­ści ludzie sza­nu­ją tam poezję. To zna­czy na Osie­dlu Elek­trow­ni mam sza­cun u robot­ni­ków i zio­ma­li za wytrwa­łość w two­rze­niu i mnie tam dopin­gu­ją. Mówią mi, że mam two­rzyć. W koń­cu jestem poetą Elek­trow­ni i jestem z tego dum­ny. Anglia? Hrab­stwo Devon jest nie­wia­ry­god­ne, chcę umrzeć na cyplu Ber­ry Head w Bri­xham, naj­pięk­niej­szym miej­scu na zie­mi. Pozna­łem poetę Wil­lia­ma Oxleya, któ­ry chciał się napić pol­skiej wód­ki i taki David się porzy­gał. A Lon­dyn jest zbyt hała­śli­wy.

Na zakoń­cze­nie chcia­łem Cię zapy­tać o debiu­ty waż­ne dla Cie­bie. Powiedz­my, że wybra­ne z minio­nej deka­dy, choć nie musi­my się trzy­mać tego ogra­ni­cze­nia.

Debiu­ty? Aśka Muel­ler Som­nam­bó­le fan­to­mo­we, Edek Pase­wicz Dol­na Wil­da, Kon­rad Góra Wier­sze dla Sad­da­ma, Wal­de­mar Jocher Resz­ta tam­te­go cia­ła, Prze­my­sław Owcza­rek Rdza. Ale pole­cam Oswal­da Egge­ra Erde der Rede. Choć to nie debiut.

Dzię­ku­ję za roz­mo­wę.