Tylko jeden język

Roman Honet: Co spra­wi­ło, że zde­cy­do­wa­łaś się na napi­sa­nie tej książ­ki i – w kon­se­kwen­cji – na jej publi­ka­cję? Może jesz­cze: jak dłu­go ją pisa­łaś?

Mira Sucho­wiej­ko: Książ­ka zaczę­ła się od pamięt­ni­ka, któ­ry pro­wa­dzi­łam w trak­cie lecze­nia, czy­li jakieś sześć lat temu. Wte­dy naj­sil­niej­szym moto­rem była chęć prze­two­rze­nia tego, co się dzia­ło. Ale oczy­wi­ście były też inne rze­czy: kom­pul­syw­na chęć pozo­sta­wie­nia cze­goś po sobie, gdy­bym zaraz mia­ła się skoń­czyć. Zapi­sać listę krzywd i śmie­chów. Zapi­sać zaklę­cia, któ­re kie­ro­wa­ły mną w życiu. Od zawsze lubię pisać, a po cho­ro­bie nie umia­łam pisać o niczym innym. Po dro­dze pró­bo­wa­łam malo­wać, ale wycho­dzi­ło mi śred­nio, więc wró­ci­łam do pisa­nia. Chy­ba nie mia­łam wybo­ru: ta książ­ka musia­ła powstać. Co do publi­ka­cji – nie wiem, czy ja się zde­cy­do­wa­łam. Tro­chę tak wyszło: napi­sa­łam, poka­za­łam, a parę osób uzna­ło, że war­to się tym podzie­lić. I to jest dla mnie dziw­ne doświad­cze­nie. Z racji swo­je­go zawo­du – przez wie­le lat byłam dzien­ni­kar­ką tele­wi­zyj­ną – byłam przy­zwy­cza­jo­na do publi­ka­cji. Moje mate­ria­ły to codzien­nie usy­py­wa­ne man­da­le, któ­re po emi­sji zni­ka­ły na zawsze. Zosta­wa­ła tyl­ko kolej­na kupa pia­chu w mojej gło­wie. Ten zawód uczy dystan­su do wła­snej twór­czo­ści, ale tak­że uza­leż­nia od pro­ce­su, w któ­rym two­rzysz i odda­jesz swo­je dzie­ło, by po chwi­li znik­nę­ło. Z książ­ką jest pew­nie tro­chę ina­czej, i ta róż­ni­ca cią­gle do mnie docie­ra.

O, „zapi­sać zaklę­cia, które kie­ro­wa­ły mną w życiu”, to piękne! Zatrzy­maj­my się przy tym. Jakie zaklę­cia kie­ro­wały Tobą w życiu? Zasły­sza­ne od kogoś, wymy­ślo­ne przez Cie­bie, prze­czy­ta­ne? A może: nadal kie­ru­ją?

Pew­nie, że kie­ru­ją. Te zaklę­cia to tyle, co nasza kul­tu­ra, a że jestem dziec­kiem dwóch kul­tur, więc i zaklęć jest może wię­cej, do tego są – być może – mało spój­ne. Przy­kła­dem niech będzie to, że przez więk­szość życia pod­świa­do­mie wie­rzy­łam w jakąś nie­wi­dzial­ną spra­wie­dli­wość. Niby ate­ist­ka, ale coś tam się tli­ło. I ta wia­ra nie mie­ści­ła się w jed­nym cie­le z rakiem. Tego jest wię­cej: prze­ko­na­nie, że za wszyst­ko, co dobre w życiu, trze­ba zapła­cić odpo­wied­nią cenę, albo moje ulu­bio­ne – że na wszyst­ko mamy wpływ. Złu­dze­nie doty­czą­ce wła­snej spraw­czo­ści zaję­ło tak dużą część naszej kul­tu­ry, że wypar­ło inne waż­ne zaklę­cia, zwią­za­ne z funk­cjo­no­wa­niem w gru­pie, przyj­mo­wa­niem sła­bo­ści innych ludzi, prze­ży­wa­niem żało­by czy oswa­ja­niem śmier­ci. Gene­ral­nie cho­ro­wa­nie jest spo­ko, jeśli poka­zu­je­my, że robi­my coś wbrew cho­ro­bie i super sobie z tym radzi­my. Za to nie­zbyt wia­do­mo, co zro­bić z takim cho­ro­wa­niem, któ­re jest po pro­stu trud­ne. Takie cho­ro­wa­nie wyma­ga od bli­skich i przy­ja­ciół obec­no­ści, ale czę­sto w ciszy. My nie zno­si­my ciszy.

Kie­dy i w jakich oko­licz­no­ściach dowie­dzia­łaś się o swo­jej cho­ro­bie?

Oko­licz­no­ści opi­su­ję dosyć dokład­nie i w dużej mie­rze jest to doku­men­tal­ny zapis całe­go pro­ce­su. Cała książ­ka jest zapi­sem pro­ce­su dowia­dy­wa­nia się o cho­ro­bie. Cią­gle ją pozna­ję. Taki polter­ge­ist. Była kie­dyś plan­szów­ka Magia i miecz, w niej polter­ge­ist zosta­wał z gra­czem na dłu­go, a w tym cza­sie ten mógł poru­szać się tyl­ko o jed­no pole. Lubi­łam go: w zasa­dzie zna­czą­co utrud­niał dro­gę do zwy­cię­stwa, ale spra­wiał, że po dro­dze do celu trze­ba było odwie­dzić każ­de pole. Uważ­ność z plan­szów­ki. Mój polter­ge­ist też mnie spo­wol­nił i nauczył uważ­no­ści.

Jed­no­cze­śnie pra­ca nad książ­ką to pro­ces odkle­je­nia się od cho­ro­by. Jest to repor­taż z moje­go lecze­nia z punk­tu widze­nia boha­ter­ki, któ­rą stwo­rzy­łam na potrze­bę tej opo­wie­ści, to taka lalecz­ka voodoo. Mam nadzie­ję, że zamknę­łam w niej garść lęków i sła­bo­ści.

Wcze­śniej zapi­sa­łaś: „W gło­wie odno­tu­jesz: to nie może być rak, mam 32 lata, pię­cio­mie­sięcz­ną córkę, nowy kre­dyt na miesz­ka­nie na nowym osie­dlu nowej dziel­ni­cy jedy­nej sto­li­cy, męża kocham nad życie, jeśli ja nie sza­nu­ję życia, to kto?!”. Czy przed­tem śmier­tel­na cho­ro­ba była dla Cie­bie rodza­jem kary za nie­sza­no­wa­nie życia, za bycie złym czło­wie­kiem?

To było takie zda­nie, któ­re się prze­wi­ja­ło, gdy dora­sta­łam: ktoś nie sza­no­wał życia, więc Bóg go zabrał. Myślę, że to rezo­no­wa­ło we mnie w momen­cie mie­rze­nia się z dia­gno­zą. Ale nie wie­rzę ani w karę, ani w Boga. Wiem nato­miast, że w chwi­li zagro­że­nia miłość i sza­cu­nek do wła­sne­go życia rośnie.

W jaki sposób w Two­im przy­pad­ku prze­ja­wiał się ten wzra­sta­ją­cy sza­cu­nek do wła­sne­go życia i ta wzra­sta­ją­ca miłość do nie­go?

To będzie banal­ne, ale po pro­stu czło­wiek nagle prze­sta­je mieć czas na rze­czy nie­istot­ne. Sta­je się być może więk­szym ego­istą, ale wie­rzę, że to zdro­wa for­ma ego­izmu. Włą­cza się gło­śny zegar w gło­wie, któ­ry odmie­rza każ­dą godzi­nę i nie daje o sobie zapo­mnieć. Leżysz w łóż­ku, a obok cie­bie prze­wa­la się two­je dziec­ko i może musisz: zaku­py, spa­cer, zdro­wy posi­łek, zadzwo­nić, oddzwo­nić, umó­wić – ale te wszyst­kie rze­czy bled­ną wobec war­to­ści tego momen­tu na łóż­ku z cór­ką, więc leżysz dalej. To jest bar­dzo poży­tecz­na wie­dza. Każ­de­mu życzę takiej mądro­ści.

Wie­le piszesz o cze­ka­niu: „Cze­kam przed gabi­ne­tem. Nie, muszę wrócić i się zare­je­stro­wać. Cze­kam przed reje­stra­cją. Cze­kam przed gabi­ne­tem”. W czym według Cie­bie tkwi­ła więk­sza opre­syj­ność, większy cię­żar: w Two­im pra­gnie­niu, że wola­ła­byś już dowie­dzieć się, nawet o naj­gor­szym, czy w tym, że pod­cho­dzo­no do Cie­bie bez­oso­bo­wo, jeśli moż­na tak powie­dzieć, jak do przed­mio­tu? Wspo­mi­nam o tym dla­te­go, że wie­le osób, głów­nie per­so­nel medycz­ny, trak­to­wa­ło Cię nie­zmier­nie zdaw­ko­wo, wła­ści­wie zby­wa­ją­co, pod­su­mo­wa­łaś to w zapi­sie: „Oni wszy­scy są nie­nor­mal­ni”.

No są, są nie­nor­mal­ni. I wca­le im się nie dzi­wię. Wiem, z jakim podej­ściem pisa­łam i mon­to­wa­łam mate­ria­ły o kolej­nej bom­bie w Bag­da­dzie, o obo­zie uchodź­ców, o wypad­ku auto­bu­su w Indiach. W mediach jest takie poję­cie jak współ­czyn­nik tru­po-kilo­me­trów. Im dalej od Pol­ski ktoś ginie, tym mniej atrak­cyj­na dla pol­skie­go widza jest jego śmierć. Maka­brycz­ne, ale to jed­na z pierw­szych lek­cji tele­wi­zji. Ani tro­chę nie dzi­wi­ła mnie znie­czu­li­ca per­so­ne­lu medycz­ne­go. Pacjen­tom wali się świat, a dla nich to dzień jak każ­dy inny. I w pew­nym sen­sie to my dołą­cza­my do ich onko-świa­ta, oni obsłu­gu­ją ten świat od lat. „Pani z rakiem? Zapra­sza­my.” Nie mogą być nor­mal­ni. Nie mam żalu, ale mia­łam potrze­bę opi­sać ten pro­ces wcho­dze­nia w onko-świat. Bo to spe­cy­ficz­ne połą­cze­nie: jed­ne­go dnia sobie żyjesz nor­mal­ne, a dru­gie­go jesteś na fron­cie, wro­ga wyho­do­wa­łeś sam, a wal­ki nie ma, jest cze­ka­nie i sła­bość.

Wspo­mnia­ny przez Cie­bie współ­czyn­nik tru­po-kilo­metrów koja­rzy mi się z mate­ma­tycz­nym poję­ciem, dość powszech­nie sto­so­wa­nym choć­by w kosmo­lo­gii, że coś jest „mia­ry zero”, to zna­czy to „coś” ist­nie­je, może nawet w spo­rej licz­bie, ale nie ma zna­cze­nia z punk­tu widze­nia praw­do­po­do­bień­stwa ist­nie­nia czy funk­cjo­no­wa­nia cze­goś więk­sze­go. Cze­goś inne­go, może tak. W pew­nym sen­sie byłaś „pacjent­ką mia­ry zero”, więc dla onko­logów byłaś abso­lut­nie nor­mal­na.

Pew­nie, że tak. Ale war­to zbun­to­wać się prze­ciw­ko takiej nor­mie. Cho­ciaż­by ze wzglę­du na ludzi, któ­rzy będą odwie­dzać te gabi­ne­ty regu­lar­nie, do koń­ca życia. Cho­dzi mi na przy­kład o pacjen­tów palia­tyw­nych. Niech sobie leka­rze będą znie­czu­le­ni, ale fak­ty są takie, że ludzie z rakiem żyją coraz dłu­żej, nawet jeśli medy­cy­na nie może ich wyle­czyć do koń­ca. I jeśli dwa­dzie­ścia czy trzy­dzie­ści lat temu onko­log miał do czy­nie­nia ze sta­dem zom­bie, ska­za­nych w dużej mie­rze na śmierć, dziś mie­rzy się ze spo­rą gru­pą ludzi, któ­rzy będą leczyć się u nie­go jesz­cze przez dłu­gie lata. Ten sam onko­log mógł­by sobie pomóc jako leka­rzo­wi, ale zwłasz­cza pomóc swo­im pacjen­tom, trak­tu­jąc ich z odpo­wied­nim sza­cun­kiem i życz­li­wo­ścią. Jestem prze­ko­na­na, że podej­ście same­go pacjen­ta do lecze­nia i do tego, kim jest w tym sys­te­mie, ma duży wpływ na sku­tecz­ność dzia­łań medycz­nych. Onko­lo­gia to jest miej­sce spo­tkań ludzi kru­chych. Nale­ży im się szcze­gól­ne trak­to­wa­nie, cho­ciaż­by ze wzglę­du na to, w jakich ste­reo­ty­pach dora­sta­li. Współ­czu­ję leka­rzom, ale ich zmę­cze­nie nie może być wymów­ką. I jest tak­że oczy­wi­ście dru­ga stro­na. Wyobra­żam sobie, że pacjent onko­lo­gicz­ny może być ogar­nię­ty pani­ką, że jest prze­wraż­li­wio­ny na wła­snym punk­cie do gra­nic moż­li­wo­ści. I tutaj zno­wu lekarz oka­zu­je się tą instan­cją, któ­ra musi jego pani­kę roz­bro­ić. To jest za dużo jak na jed­ne­go spe­cja­li­stę, któ­ry ma dzie­siąt­ki pacjen­tów dzien­nie na gło­wie. Stąd onko­loż­ka w mojej książ­ce jest nie­wzru­szo­ną posta­cią: zasty­gła w jed­nej pozy­cji emo­cjo­nal­nej i rzad­ko się z niej rusza. Dziś ten stan wyda­je mi się naj­lep­szą stra­te­gią radze­nia sobie w tym trud­nym zawo­dzie w pol­skich warun­kach. Ale co ja mogę wie­dzieć? Mogę co naj­wy­żej spró­bo­wać pod­po­wie­dzieć innym pacjen­tom czy ich bli­skim, by w gabi­ne­cie lekar­skim trzy­ma­li się fak­tów, dużo noto­wa­li, a współ­czu­cia i cie­pła szu­ka­li u swo­ich bli­skich.

W pew­nym sen­sie sta­ję w obro­nie okre­ślo­nej gru­py ludzi, pacjen­tów palia­tyw­nych, ale nie wiem, jakie są ich doświad­cze­nia. Może onko­lo­dzy są dla nich inni. Nie wiem tego.

„Z moje­go cia­ła zale­d­wie pięć mie­się­cy wcze­śniej powsta­ła moja córka. I rak. Rośli w tym samym cza­sie”, zapi­sa­łaś. I dalej: „Moja córka. Ona mnie nie będzie nawet pamię­tać, a ja mam dla niej jesz­cze tyle miło­ści i czu­ło­ści”. Oby­dwa wąt­ki, córki i miło­ści, są tu nie­zmier­nie waż­ne.

 Myślę, że jest to zapis jakiejś nar­cy­stycz­nej potrze­by poko­cha­nia swo­je­go raka. Taki błąd sys­te­mu. Wyobra­żam sobie, że dzie­je się tak, kie­dy w chwi­li kry­zy­su nie umie­my zatrzy­mać myśli i one pędzą przez odle­głe kra­iny. Jest też dru­ga stro­na, bo tak się zło­ży­ło w moim życiu, a zatem i w życiu boha­ter­ki, że dia­gno­za rako­wa przy­szła pra­wie w tym samym momen­cie co macie­rzyń­stwo. To z kolei wzmoc­ni­ło jed­no ze wspo­mnia­nych zaklęć, że za każ­dą radość w życiu trze­ba zapła­cić odpo­wied­nią cenę. Bole­sna bzdu­ra.

„Znasz tyl­ko jeden język. W nim nie ma przy­padków”, powta­rzasz ten zapis kil­ka razy. A co wobec tego jest w owym języ­ku? Czyj to język? Może tak: kto się nim posłu­gu­je, kie­dy i w jaki sposób?

 To zda­nie to taka gra słów, taniec zna­cze­nio­wy. Cho­dzi o język, w któ­rym się wycho­wa­łam. Świa­do­mie uni­kam jego nazwy, bo dzi­siej­sza Buł­ga­ria to zupeł­nie inne miej­sce niż ta, w któ­rej dora­sta boha­ter­ka. W języ­ku buł­gar­skim rze­czy­wi­ście nie ma przy­pad­ków, rze­czow­ni­ki i przy­miot­ni­ki mają rodzaj, licz­bę i jesz­cze mogą być okre­ślo­ne albo nie­okre­ślo­ne. Coś jest swo­je, zna­ne albo obce, ogól­ne, nie­okre­ślo­ne. W tej Buł­ga­rii z dzie­ciń­stwa boha­ter­ki kró­lu­ją prze­są­dy, a zatem pew­ne poczu­cie, że wszyst­ko jest po coś. Do tego dodaj­my, że opo­wia­dam o latach 90., kie­dy po czte­rech deka­dach tota­li­ta­ry­zmu nagle powie­dzia­no ludziom, że są pana­mi wła­sne­go losu. Książ­ka jest mono­lo­giem, opo­wie­ścią boha­ter­ki cho­ru­ją­cej po pol­sku, a myślą­cej w kate­go­riach z odle­głe­go dzi­wacz­ne­go świa­ta. Pró­bu­je sobie opo­wie­dzieć, co tu się wyda­rza. Nasza świa­do­mość nie­ustan­nie pro­jek­tu­je doświad­cze­nia z prze­szło­ści, two­rząc alter­na­tyw­ne zakoń­cze­nia – prze­ży­wa­my je na nowo, ana­li­zu­je­my i prze­twa­rza­my. Boha­ter­ka robi to samo, w swo­jej świa­do­mo­ści porząd­ku­je język, śmierć, wia­rę, zna­cze­nia i war­to­ści, któ­re w momen­cie kry­zy­su nie potra­fi­ły ze sobą koeg­zy­sto­wać.

W tym porząd­ko­wa­niu liczył się raczej sam pro­ces czy jego cel? Czy war­to w ogóle sza­co­wać te poję­cia w ten sposób?

 Oczy­wi­ście, że war­to. To nasza super­moc. Może­my defi­nio­wać na nowo zasa­dy, według któ­rych funk­cjo­nu­je nasze rozu­mie­nie świa­ta. Celem jest to, by mniej doskwie­rał nam cią­gły dyso­nans poznaw­czy, celem jest to, by ulżyć sobie w przy­swa­ja­niu cha­osu. Jeśli co sie­dem lat wymie­nia­my wszyst­kie komór­ki w swo­im cie­le, to pew­nie może­my popra­co­wać rów­nież nad sza­co­wa­niem pod­sta­wo­wych pojęć, na któ­rych opie­ra się nasz spo­sób myśle­nia. To jest moim zda­niem cią­gły pro­ces kom­pli­ko­wa­nia świa­ta: osta­tecz­nie być może pozby­wasz się reguł na rzecz przy­kła­dów czy opo­wie­ści. Tak jak lekarz-sie­dzą­cy-na-książ­kach z mojej powie­ści: pół wie­ku pra­co­wał jako onko­log i powie­dział tyle, że nie ma reguł.

 „Kocha­ją­ca mat­ka, zako­cha­na żona, tro­skli­wa córka, równa kum­pe­la” – to Two­ja auto­de­fi­ni­cja, zapew­ne w znacz­nym stop­niu traf­na, ale czy nie jest sar­ka­stycz­na? Czy któreś z wymie­nio­nych tu two­ich wcie­leń albo, jeśli wolisz, ról spo­łecz­nych, draż­ni­ło Cię w szczególny sposób?

 W tym zda­niu boha­ter­ka jest na sie­bie bar­dzo zła. A wcie­le­nie, któ­re ją naj­bar­dziej męczy, to per­fek­cjo­nist­ka.

Wybit­ny ewo­lu­cjo­ni­sta Wła­dy­sław Kunic­ki-Gold­fin­ger zapi­sał: „Śmierć jest ceną, jaką pła­cą naj­wy­żej uor­ga­ni­zo­wa­ne isto­ty za swo­ją ewo­lu­cję. Świa­do­mość śmier­ci jest ceną, jaką pła­cą za ewo­lu­cję swo­je­go inte­lek­tu”. W Two­im przy­pad­ku to była raczej „rewo­lu­cja inte­lek­tu”. Jak widzisz to teraz?

 Postrze­gam świa­do­mość śmier­ci jako pewien dar, a nie cenę. To taki bez­piecz­nik w życiu. W agre­syw­nym, napę­dza­nym przez kon­sump­cjo­nizm świe­cie świa­do­mość śmier­ci w natu­ral­ny spo­sób wpro­wa­dza nie­zbęd­ny filtr, by nie osza­leć. Szko­da, że tak bar­dzo wyszła z mody.

Pomy­śla­łem choć­by o Got­t­frie­dzie Ben­nie czy o tur­pi­stach. Żeby pozo­stać bli­żej czasów współ­cze­snych: przy­po­mnia­ła mi się książka Jeana-Domi­ni­que’a Bau­by­’e­go Ska­fan­der i motyl, w której opi­sał swo­je życie przed i po nie­zmier­nie poważ­nym uda­rze mózgu, więc pomy­śla­łem o nur­cie abiek­tal­nym w lite­ra­tu­rze. A tak­że o spo­strze­że­niu Phi­lip­pe’a Ari­èsa, że takie sta­ny jak poczę­cie, cho­ro­ba, sta­rość i śmierć two­rzą kłę­bo­wi­sko wizji, które raczej przej­mu­ją i cie­ka­wią, niż prze­ra­ża­ją. Czy wobec tego napraw­dę moż­na mieć pew­ność, że śmierć „wyszła z mody?”.

Myślę, że wyszła z mody, bo nie jest czę­ścią main­stre­amu. Tak jak melan­cho­lia, tęsk­no­ta. Natu­ral­ne  jest to, że pró­bu­je­my zagłu­szyć trud­ne uczu­cia. Może tro­chę mniej natu­ral­ne jest to, że mamy tak wie­le narzę­dzi, by to zro­bić. Mówiąc o tym, że coś jest nie­mod­ne, myślę też o pro­ce­sie wycho­waw­czym. O tym słod­kim pier­dze­niu, w jakim zanu­rza­my nasze dzie­ci, cen­zu­ru­jąc wszyst­ko to, co smut­ne, bez­na­dziej­ne i osta­tecz­ne. Bo jak tu im sprze­dać temat śmier­ci czy cho­ro­by, sko­ro jest Psi Patrol, tona pla­sti­ko­wych zaba­wek, gry, ksią­żecz­ki, naklej­ki i stos inne­go badzie­wia. Świa­do­mie posłu­gu­ję się sło­wem „sprze­dać”. Moje dzie­ci są osa­czo­ne kolo­ro­wym świa­tem, któ­ry naka­zu­je im cały czas chcieć, mieć, uży­wać. Cią­gle ktoś chce im coś sprze­dać. I nie są to bynaj­mniej miej­sca na cmen­ta­rzu. Oczy­wi­ście trud­ne uczu­cia są wspa­nia­łym źró­dłem twór­czej ener­gii i w pew­nych obsza­rach kul­tu­ry są jak naj­bar­dziej na tape­cie. Tyle że ja opo­wia­dam i funk­cjo­nu­ję w innej bań­ce.

Opi­su­jesz roz­mo­wę męża boha­ter­ki z osie­dlo­wym kole­gą, w cza­sie której mąż na zwy­cza­jo­we pyta­nie kole­gi „Co tam u was?”, zada­ne rado­snym gło­sem, odpo­wie­dział zgod­nie z praw­dą, że „Chu­jo­wo w sumie. Żona ma raka”. Mnie to przy­po­mnia­ło o pew­nym blo­gu, pro­wa­dzo­nym kil­ka­na­ście lat temu przez cho­rą na śmier­tel­ny nowotwór sie­dem­na­sto­let­nią dziew­czy­nę. Ona tak­że sły­sza­ła szcze­bio­tli­we pyta­nia w rodza­ju „jak się masz?” i odpo­wia­da­ła „świet­nie”, doda­jąc w myślach „tyle że mam, kur­wa, raka”. Ty wspo­mnia­łaś o roz­mo­wie mię­dzy mężem a kole­gą. Nie­mniej co mówiłaś Ty sama? Jak radzi­łaś sobie w tego rodza­ju sytu­acjach?

Pamię­tam taką sce­nę: wcho­dzę z cór­ką do pedia­try na szcze­pie­nie, a lekarz do mnie: „A co panią dopa­dło?”. „A raka mam – odpo­wie­dzia­łam – pier­si”. „Oj, taka mło­da i już rak?” „No tak wyszło.” I tyle. Takich sytu­acji było mnó­stwo. Byłam łysa jak kola­no i nie kry­łam się z tym. Kie­dyś dzie­ciak jadą­cy na hulaj­no­dze tak zaga­pił się na moją łysą gło­wę, że się prze­wró­cił. Śmie­szy­ło mnie to i czu­łam, że muszą wie­dzieć. Że jestem. Jeste­śmy. Całe mnó­stwo cho­rych, łysie­ją­cych, trzę­są­cych się ze stra­chu ludzi na che­mii. Że nie mamy się cze­go wsty­dzić. Nie potrze­bo­wa­łam współ­czu­cia, może tyl­ko tro­chę. Raczej pra­gnę­łam powie­dzieć: słu­chaj­cie, to dzie­je się cały czas. Jest nas peł­no, ale więk­szość ukry­wa się pod peru­ką czy chu­s­tą. Ja nie będę się ukry­wać. Nowo­two­ry są czę­ścią naszej cywi­li­za­cji. Oswa­jaj­cie się z tym.

Co dała Ci cho­ro­ba? Czy jest coś, co jej zawdzię­czasz?

Pew­nie, że tak. Rady­kal­nie ogra­ni­czy­łam listę rze­czy waż­nych. Na bie­żą­co usu­wam źró­dła nie­po­ko­ju, stre­su, ner­wów. Dzia­łam wol­niej, cie­szę się pro­ce­sem. Dalej lubię robić rze­czy dobrze, ale tyl­ko wte­dy, gdy czer­pię z tego radość. Kie­dy poja­wia się fru­stra­cja – zatrzy­mu­ję się. Jak wte­dy przed gabi­ne­ta­mi tych wszyst­kich spe­cja­li­stów. Cze­kam i się roz­glą­dam. Albo słu­cham muzy­ki. Bawię się z dzieć­mi. Robie­nie rze­czy i nie­ro­bie­nie rze­czy są rów­nie przy­jem­ne.

Czy ist­niał lub ist­nie­je ktoś, kto wywarł na Cie­bie szczególny wpływ, pomógł Ci ukształ­to­wać się lite­rac­ko albo okre­ślić? Two­je olśnie­nia, Twoi lite­rac­cy mistrzo­wie?

Ostat­nio czy­ta­łam Sny o pocią­gach Deni­sa John­so­na i pomy­śla­łam, że wła­śnie tak chcia­ła­bym umieć pisać. Moim nie­kwe­stio­no­wa­nym mistrzem jest Kurt Von­ne­gut. Był ze mną przez te wszyst­kie lata spę­dzo­ne w tele­wi­zji, kie­dy pisa­łam tak samo krót­kie i bez­sen­sow­ne infor­ma­cje o pogo­dzie na Sło­wa­cji, trzę­sie­niu zie­mi w Chi­le czy niedź­wie­dziu, któ­re­go kame­ry moni­to­rin­gu uchwy­ci­ły na par­kin­gu ame­ry­kań­skie­go super­mar­ke­tu. A czy­sto języ­ko­wo, pew­nie to nie­po­pu­lar­ne dzi­siaj, lecz wspo­mnę, że pol­skie­go uczy­łam się z pio­se­nek Jac­ka Kacz­mar­skie­go. Nie­daw­no pomy­śla­łam, że spo­ry wpływ miał na mnie Myśliw­ski i jego Trak­tat o łuska­niu faso­li. Czy­ta­łam go już lata temu, ale wra­ca­łam do tej książ­ki.

Sán­dor Márai w cza­sie swo­je­go poby­tu w USA, a spę­dził tam wie­le dzie­się­cio­le­ci aż do swo­jej śmier­ci, na wspo­mnie­nie rekla­my „Insty­tu­tu Szyb­kie­go Czy­ta­nia” zapi­sał w swo­im Dzien­ni­ku: „Coraz wię­cej i wię­cej. Znaków pisma w cza­sie. Może to koniec cze­goś. Może: lite­ra­tu­ry”. Czy dzi­siaj, kie­dy żyje się szyb­ko, czy­ta się szyb­ko, czy lite­ra­tu­ra ma jesz­cze szan­sę, by wpły­wać na nasze życie, by poka­zy­wać prze­ży­cia innych ludzi?

Lite­ra­tu­ry jest znacz­nie wię­cej niż kie­dy­kol­wiek. Jest zaklę­ta w posty w mediach spo­łecz­no­ścio­wych, roz­wod­nio­na przez rekla­my i rucho­me obra­zy, ale jest jej całe mnó­stwo. Na pew­no się zmie­nia, zmie­nia się tak­że jej odbior­ca. Głu­pie­je­my przez tę siecz­kę infor­ma­cyj­ną, ale też ewo­lu­uje­my, uczy­my się pły­wać w tym morzu zna­ków. Jestem opty­mist­ką. Widzę, co dzie­je się z dzien­ni­kar­stwem. Jest od zawsze w kry­zy­sie, a jed­nak war­to­ścio­we tre­ści potra­fią się prze­bić, a naj­bar­dziej upar­ci z moich kole­gów robią pięk­ne i mądre rze­czy.

„Cier­pie­nie, śmierć, pust­ka. Myślę o tym, ale mnie to nie para­li­żu­je. Oddy­cham i widzę smu­tek jako kolor. O pust­ce myślę jak o bra­ku kolo­ru”, zapi­sa­łaś w zakoń­cze­niu swo­jej powie­ści. Ujmu­ją­ce. A czy myślisz o następ­nej książce?

Pew­nie, że myślę. Pomysł mam, cze­kam na odpo­wied­ni moment.

Dzię­ku­ję za roz­mo­wę.