Z niedanych jestem

Krzysz­tof Siw­czyk: Kac­prze, miło mi zno­wu Cię czy­tać, a wła­ści­wie sły­szeć, w książ­ce Wido­ki wyma­zy. Z dużą dozą pew­no­ści piszę o sły­szal­no­ści i widzial­no­ści, gdyż te dwa żywio­ły wyda­ją mi się dyna­mem spo­rej licz­by wier­szy z tego tomu, noszą­ce­go wszel­kie zna­mio­na poety­ki, któ­rą wpro­wa­dzi­łeś do pol­skiej lite­ra­tu­ry, impor­tu­jąc z tra­dy­cji ame­ry­kań­skiej zaple­cze teo­re­tycz­no­li­te­rac­kie dla swo­jej prak­ty­ki poetyc­kiej w waż­nych książ­kach Świat nie sca­lo­ny sprzed paru lat i cał­kiem jesz­cze nowej Mate­rii i auto­kre­acji. W nowym tomie zamiesz­czasz zdję­cia Jerze­go Dur­cza­ka. To nowy manewr. Mamy więc obra­zy i dźwięcz­ność tek­stów. Na oko­licz­ność naszej roz­mo­wy chciał­bym zwol­nić Cię z obo­wiąz­ku świad­cze­nia samo­wie­dzy poetyc­kiej, w czym widzę prak­ty­kę obo­wiąz­ko­wą dla auto­rów dziś wcho­dzą­cych do lite­ra­tu­ry. Pra­gnął­bym raczej oddać się czy­ste­mu żywio­ło­wi rado­ści pisa­nia i skie­ro­wać Two­ją uwa­gę na czy­sto egzy­sten­cjal­ne źró­dła Two­jej poezji, do któ­rej chy­ba zbyt łatwo przy­pię­ła się łat­ka zim­ne­go eks­pe­ry­men­tu w labo­ra­to­rium języ­ka. Odno­szę wra­że­nie, że jesteś już zmę­czo­ny teo­rią. Z jakich impul­sów emo­cjo­nal­nych powsta­ły te nasłu­chy i zwi­dy, te pro­zy poetyc­kie zawie­rza­ją­ce świat oku i uchu? 

Kac­per Bart­czak: No i bra­wo Ty, Krzyś­ku, z tym uwol­nie­niem mnie od poetyc­kiej samo­wie­dzy. Wie­dza czy jej brak – myślę, że w wier­szach cho­dzi o zaska­ki­wa­nie same­go sie­bie, o wycho­dze­nie z sie­bie, o zaska­ku­ją­ce wyj­mo­wa­nie sie­bie z sie­bie.

Tych impul­sów znaj­dzie się pew­nie kil­ka. Jed­nym z nich jest taka moja zaścian­ko­wa kra­jo­znaw­czość, pró­ba zde­rze­nia się nie tyle nawet z kra­jo­bra­za­mi, ile z kli­ma­tem miejsc, miejsc małych, nie­waż­nych. Wiesz, takie mie­le­nie miej­sca w sobie, bez wrzu­ca­nia fotek na fej­sa. Jak się gdzieś jest – to, co się czu­je, skąd to się bie­rze.

Z dru­giej stro­ny, nawet takie, powiedz­my, miej­sca „mniej­sze” to nie są już żad­ne enkla­wy. Mówisz: „źró­dła egzy­sten­cjal­ne” – ale prze­cież obaj się zgo­dzi­my, że wszel­kie uwa­run­ko­wa­nia egzy­sten­cjal­ne są dziś, być może bar­dziej niż kie­dy­kol­wiek indziej, nasiąk­nię­te tre­ścia­mi, któ­re okre­śli­li­by­śmy jako kul­tu­ro­we, poli­tycz­ne albo psy­cho­po­li­tycz­ne. Nie da się w tych miej­scach być pustel­ni­kiem, jak myślę. Było­by to tak napraw­dę bar­dzo nie­bez­piecz­ne.

Żeby jed­nak oddać spra­wie­dli­wość Two­jej intu­icji, to rze­czy­wi­ście jest tu jakaś inna war­stwa, skle­jo­na z psy­cho­po­li­ty­ką, ale poru­sza­ją­ca się w polu cze­goś, co kie­dyś zwa­ło się „sfe­rą oso­bi­stą”. Róż­ne zda­rze­nia rodzin­ne, w połą­cze­niu z pan­de­micz­ną rekon­struk­cją warun­ków życia, spo­wo­do­wa­ły, że zaczą­łem się grze­bać w jakimś, powiedz­my, „dzien­ni­ku”. Byłem też świe­żo po pisa­niu Mate­rii i auto­kre­acji, a tam mam tro­chę mate­ria­łu o rela­cji mię­dzy tak zwa­ną empi­rią auto­bio­gra­ficz­ną a prze­strze­nią pisa­nia. A zatem, wie­dzio­ny taką wła­śnie mie­szan­ką zda­rzeń i reflek­sji, zaczą­łem się bawić w „dzien­nik”. Szyb­ko zda­łem sobie spra­wę z bez­na­dziei tego przed­się­wzię­cia – dzi­siaj tego nie da się już robić, a przy­naj­mniej nie w czy­stej posta­ci. Mimo to w pew­nych frag­men­tach uzy­ski­wa­łem swe­go rodza­ju nośność tek­sto­wą, któ­ra wyda­ła mi się grą war­tą świecz­ki. Kore­spon­den­cje z moimi wier­sza­mi, jakaś wkra­da­ją­ca się fan­ta­stycz­ność tak zwa­ne­go „ja”, moż­li­wość wple­ce­nia nar­ra­cji bądź war­stwy dygre­syj­nej, dys­kur­syw­nej czy ese­istycz­nej, do tego jakaś fik­cja wła­sna i jej życio­daj­ny pływ odkry­wa­ny póź­niej w tym, co naj­bar­dziej „real­ne”, przy­ziem­ne i codzien­ne – to mi się spodo­ba­ło i sta­ło się źró­dłem kil­ku próz poetyc­kich, któ­re w tym tomie wymie­nia­ją się wąt­ka­mi i nastro­jem z kawał­ka­mi zwer­sy­fi­ko­wa­ny­mi.

Nie odda­waj spra­wie­dli­wo­ści mojej intu­icji, nie zasłu­gu­je na nią, gdyż czy­sto inten­cjo­nal­nie nie zaczą­łem od kwe­stii psy­cho­po­li­tycz­nych czy też od wąt­ków trans­mi­sji róż­nych posta­ci pod­mio­to­wo­ści w Two­ich zróż­ni­co­wa­nych for­mal­nie zapi­sach, któ­re to kwe­stie prze­cież wyda­ją się osią pro­ble­mo­wą spo­rej czę­ści tomu i wcho­dzą w sam śro­dek mro­wi­ska „nowej, zaan­ga­żo­wa­nej (ale czy lek­tu­ro­wo anga­żu­ją­cej?) poezji”. Tym bar­dziej aby unik­nąć pro­ble­mów z teo­rią w wymia­rze ide­olo­gicz­ne­go spro­fi­lo­wa­nia, czy­ta­łem Twój tom jak­by na prze­kór jego uwew­nętrz­nio­nym dys­ku­sjom o zmien­nej posta­ci sły­szą­ce­go i mówią­ce­go „ja”, któ­re zresz­tą obra­casz na wszyst­kie stro­ny w gra­ma­to­lo­gicz­nym wir­ni­ku. Sta­ra­łem się poru­szać po pobo­czach, po tych wyro­bi­skach i uro­czy­skach, po „zaścian­ko­wej kra­jo­znaw­czo­ści” (jakieś echa ame­ry­kań­skich prag­ma­ty­stów? albo jesz­cze głę­biej?), żeby spraw­dzić, czy jakiś przed­ustaw­ny – usta­wia­ny przez tekst – świat może sta­no­wić „zewnę­trze” dla Two­ich reak­cji poetyc­kich. W tym widział­bym odium egzy­sten­cjal­ne. Zda­ję sobie jed­nak spra­wę, że te podzia­ły na „zewnętrz­ne” i „wewnętrz­ne” są trud­ne do utrzy­ma­nia, a dla więk­szo­ści „nowej, zaan­ga­żo­wa­nej (ale czy anga­żu­ją­cej?) poezji” sta­no­wią po pro­stu śmiesz­ną ramot­kę. Nie­mniej „dzien­ni­ko­wość”, o któ­rej wspo­mi­nasz, była­by tu gatun­kiem tej mię­dzy­stre­fy ratun­ko­wej, cze­goś pomię­dzy wnę­trzem a zewnę­trzem. Jak pro­gra­mo­wa­łeś balans form, o któ­rych wspo­mi­nasz?

„Mię­dzy­stre­fa ratun­ko­wa” – to jest faj­ne… Coś takie­go powin­no chy­ba być, o coś takie­go powi­nien się czło­wiek sta­rać. Taka stre­fa bufo­ro­wa. Ja myśla­łem też o czymś, co nazy­wa­łem sobie w myślach robo­czo pod­mio­to­wo­ścią odna­wial­ną – modu­la­cją, któ­ra pozwa­la­ła­by na jakąś lep­szą gospo­dar­kę zaso­ba­mi ego. Czy pisa­nie lite­ra­tu­ry w każ­dej for­mu­le nie jest tym wła­śnie? Czy­ta­łem w zeszłym roku Dzien­nik Mára­ie­go. Mnó­stwo wyrze­ka­nia na Sta­ny bar­dzo mnie iry­to­wa­ło. Poli­tycz­ne ocze­ki­wa­nie, że Zachód zaraz rzu­ci się na Sowie­ty, żeby rato­wać god­ność Czło­wie­ka, Kul­tu­ry itp. – to też nie robi­ło na mnie wra­że­nia. Brak zro­zu­mie­nia dla Emer­so­na i Whit­ma­na – był czę­ścią głę­bo­ko defen­syw­nej posta­wy. Ale jak tyl­ko scho­dził nie­co niżej, we frag­men­tach, któ­re niby, z punk­tu widze­nia wiel­kich reflek­sji i wiel­kiej Kul­tu­ry, zda­wa­ły się nie­waż­ne – zapi­sy zajść, chwil, momen­tów, przy­pad­ków banal­nych i try­wial­nych – wów­czas robi­ło się bar­dzo cie­ka­wie. Dla przy­kła­du – pro­sty opis kąpie­li w oce­anie. Márai jedzie gdzieś na pla­żę pod Nowym Jor­kiem, kąpie się z synem, a zapis, któ­ry z tego pocho­dzi, jest wła­ści­wą kon­struk­cją chwi­li – cokol­wiek się tam dzia­ło, cokol­wiek się zda­rzy­ło, zysku­je peł­ną rze­czy­wi­stość dopie­ro w tym zapi­sie. Spra­wa chro­no­lo­gicz­nej nie­rów­no­cze­sno­ści mię­dzy fizycz­nym impul­sem a samym aktem zapi­su wyda­je mi się dru­go­rzęd­na. Márai – Węgier – rozu­mie oce­an pra­wie tak jak Whit­man, uru­cha­mia te same maszy­ne­rie psy­chicz­ne, soma­tycz­ne, któ­re osta­tecz­nie oka­zu­ją się meto­dą zapi­su… Zapis jest rze­czy­wi­sto­ścią. W ten spo­sób – pomi­mo całej świa­do­mo­ści naszej śmiesz­no­ści, zapo­śred­ni­czeń i bóg wie jakich jesz­cze man­ka­men­tów pod­wa­ża­ją­cych nasze nar­cy­stycz­ne ego – docie­ra się do jakie­goś „teraz”, uzy­sku­je się to „teraz”, odzy­sku­je je, a wła­ści­wie się je stwa­rza. Dla­te­go do moich zwy­czaj­nych form wier­szo­wych doło­ży­łem takie zaaran­żo­wa­ne „dzien­ni­ki”. Mia­łem nadzie­ję, że mię­dzy obie­ma for­ma­mi coś się nawią­że, że to da nowy wymiar w tomie. Gło­sy w pro­zach i w wier­szach modu­lu­ją się oczy­wi­ście nie­co ina­czej, jed­nak nawią­zu­ją się mniej lub bar­dziej luź­ne, ale chy­ba roz­po­zna­wal­ne rela­cje mię­dzy nie­któ­ry­mi wier­sza­mi i pro­za­mi. Inna spra­wa jest taka, że życie w pan­de­mii po pro­stu uświa­do­mi­ło mi, z jak naj­bar­dziej banal­nych, przy­ziem­nych czyn­no­ści skła­da się moje życie: wie­czo­rem wysta­wiam przed dom śmie­ci, jadę w cięż­kie łódz­kie zadu­pia, bo tam ma bazę naziem­ną jakaś inter­ne­to­wa księ­gar­nia, i nagle błą­dzę, łażę po oko­licz­nych ugo­rach, ni to zagaj­ni­kach, ni wysy­pi­skach odpa­dów, spe­cjal­nie wypa­dam z har­mo­no­gra­mu, bo ile, do cho­le­ry, moż­na w har­mo­no­gra­mie… Ta zaścian­ko­wość odnaj­du­je się póź­niej w innych regio­nach kra­ju. Nie jest tak, że pisze się cały czas?

Zna­my się wie­le lat, więc pozwo­lę sobie na intym­ny cytat z dłu­gie­go ese­ju, któ­ry teraz piszę, a któ­ry to frag­men­cik być może pro­jek­tu­je bli­ski rów­nież Tobie model soma­tycz­ne­go odru­chu pisa­nia: „Tak to widzi, tak chce to trak­to­wać. Tra­fia na frag­men­ty Szcze­lin ist­nie­nia w pra­sie, a teraz idzie z poma­rań­czo­wą książ­ką do par­ku, gnie każ­dą stro­nę w trwo­dze, bo każ­da stro­na wypo­wia­da wszyst­ko, cze­go nie umiał do tej pory nazwać, wszyst­ko, co budzi­ło jego wstyd, nagle ura­sta do ran­gi jedy­nej teo­dy­cei papro­chów i głu­pot, śmiesz­nych rytu­ałów i dzi­wactw. Czai, że ist­nie­je tyl­ko w idio­ma­ty­ce wła­sne­go zapa­chu z ust, w spo­so­bie opo­wia­da­nia języ­kiem wspól­nym o spo­so­bie, w jaki kro­pla desz­czu spły­wa po ramie jego okien­ni­cy, zmie­nia­jąc kolor w zała­ma­niu świa­tła pły­ną­ce­go z nie­zna­ne­go źró­dła, zza ante­ny sate­li­tar­nej wio­dą­ce­go nadaw­cy pul­py, gdzie maja­czy, jak boga kocha, cień pału­by”. Chciał­bym, żebyś odniósł się do tak zwa­nych tra­dy­cji rodzi­mych. Otóż pamię­tam, że po prze­czy­ta­niu książ­ki Jolan­ty Brach-Cza­iny opadł ze mnie wstyd pisa­nia o – jak mówisz – „jak naj­bar­dziej banal­nych, przy­ziem­nych czyn­no­ściach”. Czu­jąc powi­no­wac­two z Two­im „pisa­niem cały czas”, chciał­bym Cię zapy­tać, jak kon­kret­nie mały musi być wyci­nek cza­su, abyś go zapi­sał? Odno­szę wra­że­nie, że kwe­stie cza­so­wo­ści – pięt­no­wa­nej pan­de­mią – powra­ca­ją w Two­ich tek­stach, kie­run­ku­jąc ich dyna­mi­kę na fak­tycz­ne usta­no­wie­nie moc­ne­go „teraz” Two­je­go języ­ka, wsku­tek cze­go widzę i sły­szę w tych wier­szach wyraź­ny świat pry­wat­nych rytu­ałów, moc­no prze­ciw­sta­wia­ny „języ­ko­wi wspól­ne­mu”, o któ­ry zaha­czam w cyto­wa­nym frag­men­ci­ku. Odno­szę wra­że­nie, że z każ­dą kolej­ną książ­ką sta­jesz się coraz bar­dziej idio­ma­tycz­ny i para­dok­sal­nie wspól­no­to­wy. Być może jest to „wspól­no­ta dla dwoj­ga”, ale chcia­łem rów­nież o nią Cię pod­py­tać, pro­po­nu­jąc dla Two­jej poezji zaprzy­jaź­nio­ne adre­sy pol­skie. Masz jakichś miłych ser­cu pol­skich auto­rów? 

A nie jest tak, że te naj­bar­dziej banal­ne, pozor­nie wła­sne i wsob­ne tre­ści sta­ją się nam dostęp­ne w polu już zawsze wspól­no­to­wym? Być może nawet ta wspól­no­to­wość bywa nad­mier­nie nachal­na, uciąż­li­wa: nasza narzu­co­na nam wspól­no­ta z mate­rią, zdrew­nie­nia cia­ła, z któ­ry­mi trze­ba sobie dawać radę, przy­ła­żą­ce zewsząd i pcha­ją­ce się pod nasz wła­sny apa­rat poznaw­czy języ­ki publicz­ne… Czas i cza­so­wość roz­gry­wa­ją się w tym ośrod­ku. Nie­raz zwal­niam czas, nie w celu medy­ta­cji, tyl­ko w celu zba­da­nia łączy mię­dzy psy­chi­ką, jej tek­stu­al­no­ścią, a fizy­ką cza­so­prze­strze­ni.

Co do szer­szej wspól­no­ty języ­ków… Nigdy nie mia­łem ambi­cji kle­ce­nia idio­ma­ty­ki nie­czy­tel­nej; mam nadzie­ję, że trzy­mam się w obrę­bie języ­ka pol­skie­go… Tyle że – czy to jest jakiś usta­lo­ny byt? No chy­ba nie, praw­da? Więc może z rodzi­mych pocią­ga­li mnie zawsze ludzie testu­ją­cy tę ety­kiet­kę – „języ­ka” w ogó­le, a co za tym idzie, rów­nież „języ­ka pol­skie­go”. Pierw­sze tego typu odkry­cia przy­szły do mnie z Gom­bro­wi­cza, póź­niej pew­nie z Bia­ło­szew­skie­go. Potem – a może to były zda­rze­nia jed­no­cze­sne – tra­fi­łem na ten wiatr sło­necz­ny, któ­re­go czą­stecz­ki pocho­dzi­ły z tek­stów kom­po­zy­tów: Sosnow­ski, Ash­be­ry, Zadu­ra i cała więk­sza mię­dzy­na­ro­do­wa zało­ga. Wspól­no­ta w nie­esen­cjo­nal­nym ośrod­ku „języ­ko­wym”, wyka­zu­ją­ca umow­ność tego poję­cia, wska­zu­ją­ca na jego gra­ni­cę (dla mnie rady­kal­ny tek­stu­alizm wycho­dził zawsze poza tra­dy­cyj­nie poję­ty język – ku cia­łu, soma­ty­ce, mate­rii, realiom spo­łecz­nym). W ostat­nich latach spo­ro dały mi wyda­wa­ne przez Was w Insty­tu­cie Miko­łow­skim kolej­ne pisma Wirp­szy. One w zasa­dzie mnie raz po raz zawsty­dza­ją. Ale wiesz, czy­tam też młod­szych: Górę, Rybic­kie­go, Wit­kow­ską, Janiak, Bąka, nawet jesz­cze młod­szych. Nie wiem, czy oni są „bli­scy ser­cu”, ale pod­słu­chu­ję ich, nasłu­chu­ję, może nawet uczę się od nich. Pod­słu­chu­ję też, nada­ją­ce­go na nie­co innych falach, Tade­usza Sław­ka, wca­le nie tyl­ko ze wzglę­du na powi­no­wac­twa bran­żo­we: cho­dzi o poetyc­ki poten­cjał jego ese­ju „nauko­we­go”.

Zosta­wiam Two­ją odpo­wiedź w try­bie pyta­ją­cym, gdyż te nie­roz­strzy­gal­ni­ki naj­pew­niej sta­no­wią o wid­mie, z któ­re­go wychy­na wiersz jako taki, a fak­tycz­nie „wirp­szu­jesz” w inwo­ka­cyj­nej zwrot­ce wier­sza „Ja umow­ne”: „moje przestronie/ skór­ne mowa styczna/ czło­wiek w tej stronie/ w świe­tle dnia” Jak się mości to „umow­ne ja” w powszech­nych i demo­kra­tycz­nych ruinach róż­nych umów spo­łecz­nych? W dzi­siej­szym sta­nie roz­pa­dli­ny i kom­pro­mi­tu­ją­cych umysł poli­tycz­nych potwor­nia­ków – jak rozu­miem – ma ono nie­co pod gór­kę, jeże­li za impe­ra­tyw sztu­ki poetyc­kiej przyj­mie­my zawsze na nowo defi­niu­ją­ce się w poezji „ja”? Czy Two­je wier­sze coś tu doda­ją od sie­bie, czy raczej sta­ją się osto­ją utrzy­mu­ją­cą szan­se jakie­go­kol­wiek mówie­nia „od sie­bie” i „o sobie” w warun­kach pomy­słów naszych wiel­kich poprzed­ni­ków, któ­rzy są lub nie są w cenie mło­de­go poko­le­nia? Myślę, że jako tłu­macz (Arman­tro­ut, Giz­zie­go, Bern­ste­ina) jesteś dziś daw­cą boi ratun­ko­wych dla mło­dych poetek i poetów szu­ka­ją­cych innych iden­ty­fi­ka­cji z tra­dy­cją, któ­ra dla mnie i dla Cie­bie zna­czo­na była przez Ashbery’ego, moder­ni­stów niskich i wyso­kich, Sosnow­skie­go… nie ma sen­su wymie­niać wię­cej oczy­wi­stych nazwisk. Mam jakieś dziw­ne prze­czu­cie, że pod czap­ką nie­wid­ką róż­nych kry­tycz­no­li­te­rac­kich pomy­słów na czy­ta­nie poezji nowej – rów­nież auto­rów, któ­rych wymie­niasz – cią­gle twar­do i har­do ma się głów­ny pro­blem lite­ra­tu­ry, jakim jest ewo­ka­cja pod­mio­to­wo­ści.

No, pod­miot wró­cił. I to z jakim hukiem. W sumie mi z tym po dro­dze, wiesz… takie były moje sta­re, wcze­sne obli­cze­nia – że pod­miot powi­nien się odnaj­dy­wać. Takie wnio­ski pły­nę­ły dla mnie z tego prze­my­śle­nia rady­kal­nej tek­stu­al­no­ści, o któ­rym wspo­mi­nam powy­żej. Tyle że mi się zda­wa­ło, że ten pod­miot jakiś taki odświe­żo­ny miał być, ela­stycz­ny, zorien­to­wa­ny na róż­ne przy­spie­szo­ne wymia­ny, tak ze śro­do­wi­skiem, jak i z pew­ną wpi­sa­ną w nie wie­lo­ścią, wie­lo­ścią per­spek­tyw na przy­kład – sło­wem, z tkwią­cą u źró­deł tak zwa­nej rze­czy­wi­sto­ści ela­stycz­no­ścią – a nie jadą­cy na jed­nym afek­cie, na przy­kład afek­cie wkur­wu. Cho­ciaż ten wkurw bywa potrzeb­ny. Rzecz tyl­ko w tym, żeby on nie zapeł­niał całej pale­ty afek­tów… OK, powi­nie­nem pew­nie mówić za sie­bie… Więc u mnie on nie zapeł­nia. W każ­dym razie w tej nowej ksią­żecz­ce ten bied­ny pod­mio­cik się prze­my­ka, prze­pla­ta, spraw­dza, co widać i jak widać. Spraw­dza, czy jego w ogó­le jesz­cze widać, bada warun­ki patrze­nia.

À pro­pos Two­ich sta­rych obli­czeń, to jak widzisz Wido­ki wyma­zy cho­ciaż­by w kon­tek­ście swo­ich pierw­szych posu­nięć książ­ko­wych? Mam tu na myśli bar­dzo prze­ze mnie lubia­ne tomy Stre­fa błę­dów uro­jo­nych czy super­dziar­skie Życie świet­nych ludzi, dla mnie tom moc­no prze­ło­mo­wy u Cie­bie. Ale chciał­bym gene­zyj­sko zapy­tać o począt­ki, rów­nież wie­ku, bo wte­dy wyszedł Twój debiut. Pamię­tam, jak mi go dałeś. To było w Muzeum Książ­ki Arty­stycz­nej w Łodzi? To moż­li­we? Czy mi się przy­śni­ło? A potem jakieś spo­tka­nia przy­pad­kiem, moc­ny wte­dy tygiel pra­co­wał w pol­skiej poezji. I Ty chy­ba od razu w nią wsko­czy­łeś z moc­nym gło­sem. Widzisz sie­bie, swo­je poetyc­kie pod­mio­to­wo­ści, w paśmie cią­gło­ści czy raczej dopusz­czasz usko­ki i zerwa­nia, nowe otwar­cia i wol­ty? W jakimś sen­sie pol­ska tra­dy­cja poetyc­ka bar­dziej pre­miu­je „poetów sil­nych”, łatwiej ich uty­li­zu­je w nar­ra­cji utrzy­mu­ją­cej wyso­ki spo­łecz­nie sta­tus poety, któ­ry oczy­wi­ście dziś nie ist­nie­je. Ty jak­by przy­by­wa­łeś z tra­dy­cji fak­tycz­nie blo­omow­skich siła­czy, któ­rych roz­pra­co­wy­wa­łeś aka­de­mic­ko tu i za oce­anem.  

No, był to czas nie­sły­cha­nie ener­ge­tycz­nych alem­bi­ków. Z pew­no­ścią dałem Ci ten tomik w róż­nych miej­scach, nie w jed­nym, w tych, w któ­rych byłeś, i w któ­rych Cię nie było. No bo mi też tak go dano wła­śnie. Blo­om to trud­na, mrocz­na gwiaz­da. Ale od jed­ne­go nie mogę się uwol­nić: że z nie­pi­sa­nia wier­szy do pisa­nia wier­szy prze­no­si cię głos, głos tak zwa­ne­go poprzed­ni­ka. Nie jeden ani nie dwa, to jest na ogół kom­po­zyt, ima­go zbior­cze, wytwo­rzo­ne w mrocz­no­ści „ja”, ale ono ma swój kon­tur (czy­li to jest jed­nak nie­co bar­dziej zwar­ta opcja niż w ostrym tek­stu­ali­zmie). Spór mię­dzy pol­ską poezją wyso­ką, pol­ski­mi sil­ny­mi gło­sa­mi, a tym, co się jakoś oka­za­ło w latach 90., to był oczy­wi­ście spór sil­nie meta­fi­zycz­ny. To była dys­ku­sja, w któ­rej staw­ką sta­wa­ło się samo źró­dło gło­su. W naszej tra­dy­cji źró­dło było jed­nak na ogół logo­cen­trycz­ne (Miłosz, Her­bert, Zaga­jew­ski, nawet chy­ba Szym­bor­ska), a jeśli już nie, to wte­dy sta­wa­ło się mrocz­nym odwró­ce­niem logo­su (Rym­kie­wicz). Dla­te­go wła­śnie tak trud­no było ist­nieć u nas tym innym gło­som, innym tra­dy­cjom, jak Bia­ło­szew­ski czy Wirp­sza. Ale z tam­tej stro­ny przy­le­cia­ła inna pro­po­zy­cja. Nie jestem pewien, czy zosta­ła dosły­sza­na. Chy­ba jed­nak nie… To jest wiel­ka dys­ku­sja po hasłem: „jaka jest rola cen­trum”. Być może to, co się dzia­ło z pol­ską poezją w latach 90., to była dys­ku­sja o cen­trum. Uwa­żam, że zosta­ła prze­gra­na lub zmar­no­wa­na. Zde­cy­do­wa­nie na kie­dy indziej… W każ­dym razie Two­ja poezja była jed­nym z naj­cie­kaw­szych roz­po­znań same­go kon­flik­tu, to było samo jądro dys­ku­sji, „oko (prze­oczo­ne­go) cyklo­nu”, więc Ty, kole­go, byłeś wte­dy dla mnie w tym alem­bi­ku, w tym kom­po­zy­cie. I nadal jesteś, bo nie prze­oczy­łem. To jest pewien rodzaj wspól­no­ty, bar­dzo waż­ny, tak samo waż­ny, jak wspól­no­ty rodzą­ce się wokół spraw spo­łecz­nych. Jestem pewien, że mło­dzi poeci też to rozu­mie­ją.

Chciał­bym jesz­cze, abyś ów obraz kom­po­zy­tu – sto­pu gło­sów tyleż lite­rac­kich tra­dy­cji, ile zupeł­nie nie­li­te­rac­kich traum – odniósł do wyjąt­ko­wo przej­mu­ją­ce­go wier­sza „Dom żył”, w któ­rym prze­pla­ta­ją się i sta­pia­ją w intry­gu­ją­cą, „kom­po­zy­to­wą” mate­rię języ­ka poetyc­kie­go róż­ne, bar­dzo bole­sne pla­ny egzy­sten­cjal­ne, zno­sząc topor­ne opo­zy­cje świa­ta „wewnętrz­ne­go” i „zewnętrz­ne­go”. Wiersz ten, wybacz za gór­no­lot­ność, zaświad­cza temu, co mówi­łeś: „zapis jest rze­czy­wi­sto­ścią”. Wiersz ten kre­śli per­spek­ty­wę pry­wat­ną, roz­pro­wa­dza róż­ne ener­gie rela­cyj­ne, trak­tu­je dia­lek­ty­kę ojca–syna zgo­ła laca­now­sko, odważ­nie wkra­cza w „bez­mow­ność” poja­wia­ją­cą się od stro­ny otchła­ni ści­śle bio­lo­gicz­nej, by nie pod­da­wać się jed­nak roz­pacz­li­we­mu zamilk­nię­ciu, tyl­ko jąkać fra­zy opo­ru, wydo­by­wać nowy rodzaj komu­ni­ka­cji z „bez­i­sto­ciem” cho­ro­by, sła­bo­ści, jak mówi­łeś: „drew­nie­nia” cia­ła. Przy­da­jesz temu wier­szo­wi jakiś wyjąt­ko­wy sta­tus w całej książ­ce?

Nie. To, że coś takie­go rodzin­ne­go mi się przy­tra­fi­ło – to z pew­no­ścią jeden z punk­tów magne­tycz­nych tego tomu, ale jeden z wie­lu. Cho­dzi mi o to, w jakim ośrod­ku kształ­tu­ją się nasze roz­mo­wy, nasze try­by roz­po­znaw­cze. Tutaj jest chy­ba takie roz­po­zna­nie ośrod­ka rany. Temat dość poważ­ny, zgo­da, bo to jest pyta­nie o to, jak sama czyn­ność mówie­nia prze­twa­rza ośro­dek. Albo raczej pyta­nie o moż­li­wość tego prze­two­rze­nia. Spo­re pyta­nie chy­ba, no ale je tam prze­my­ci­łem. To mnie inte­re­su­je: powrót do ośrod­ka, do śro­do­wi­ska, ponow­ne nawie­dze­nie go, ale nie po to, by w nim zgi­nąć czy się w nim roz­pu­ścić. Inte­re­su­je mnie napię­cie mię­dzy wier­szem a bio­mor­ficz­no­ścią. To jest moja hero­icz­na cegieł­ka do tam­tej pol­sko-ame­ry­kań­skiej prze­oczo­nej dys­ku­sji meta­fi­zycz­nej. Ta dys­ku­sja jest też obec­na w innych wier­szach w tomie.

I mam nadzie­ję, że jej roz­po­zna­nie i kry­tycz­na deszy­fra­cja przy­tra­fi się Two­jej książ­ce, no co gorą­co liczę, gdyż jest to kolej­na z cią­gu Two­ich ostat­nich publi­ka­cji, któ­ra tę dys­ku­sję pro­wo­ku­je. Koń­cząc, chciał­bym Cię jesz­cze zapy­tać o pla­ny, że tak powiem, for­mal­ne. Czu­ję, że cią­żysz w kie­run­ku pro­zy poetyc­kiej. Takie mam „nie­da­ne”. Czy fak­tycz­nie masz ją teraz na warsz­ta­cie? Możesz uchy­lić rąb­ka tajem­ni­cy?

Pro­za… może kry­mi­nał jakiś? Albo film? Futu­ry­stycz­na psy­cho­dra­ma o Nowej Pol­sce, gdzieś na innej pla­ne­cie, gdzie jest jakaś wiecz­na zmar­z­li­na. Coś o Pol­sce w sty­lu Ursu­li Le Guin może. Mam tytuł: Pra­wa ręka z ciem­no­ści. Ze zdję­cia­mi Dar­ka Fok­sa i muzy­ką Szcze­pa­na Kopy­ta? Zoba­czy­my… Łapiesz się na reży­se­ra? Daw­no nic nie prze­kła­da­łem. Jakiś prze­kład muszę chy­ba zro­bić.

Łapię. Łapię się. Dzię­ki za roz­mo­wę.