Elizabeth BISHOP: Amerykańska Szkoła Pisania. Szkice i opowiadania

Po opu­bli­ko­wa­nym w 2018 roku tomie San­ta­rém, któ­ry zbie­rał prze­kła­dy wier­szy Bishop pió­ra Andrze­ja Sosnow­skie­go, uka­zał się zbiór Ame­ry­kań­ska Szko­ła Pisa­nia. Szki­ce i opo­wia­da­nia z prze­kła­da­mi Juliu­sza Pie­li­chow­skie­go, Mar­ci­na Szu­stra i wspo­mnia­ne­go Andrze­ja Sosnow­skie­go. To dru­ga książ­ka tej autor­ki wyda­na nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go.

Po opu­bli­ko­wa­nym w 2018 roku tomie San­ta­rém, któ­ry zbie­rał prze­kła­dy wier­szy Bishop pió­ra Andrze­ja Sosnow­skie­go, uka­zał się zbiór Ame­ry­kań­ska Szko­ła Pisa­nia. Szki­ce i opo­wia­da­nia z prze­kła­da­mi Juliu­sza Pie­li­chow­skie­go, Mar­ci­na Szu­stra i wspo­mnia­ne­go Andrze­ja Sosnow­skie­go. To dru­ga książ­ka tej autor­ki wyda­na nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go i jed­na z dwu­dzie­stu sze­ściu pre­mier,  któ­re zosta­ły przy­go­to­wa­ne na jubi­le­uszo­wą, 25. edy­cję festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra. Wybór obej­mu­je naj­waż­niej­sze tek­sty pro­za­tor­skie Eli­za­beth Bishop, któ­re uka­za­ły się w for­mie książ­ko­wej dopie­ro po jej śmier­ci i sta­no­wią istot­ne dopeł­nie­nie jej twór­czo­ści poetyc­kiej.

W posło­wiu do książ­ki Juliusz Pie­li­chow­ski pisze: „Przy­wy­kli­śmy myśleć o Eli­za­beth Bishop jako o poet­ce – poet­ce nie­zwy­kłej, jed­nej z naj­bar­dziej ory­gi­nal­nych i osob­nych posta­ci na mapie (czy raczej mapach) poezji ame­ry­kań­skiej XX wie­ku; zresz­tą, chcia­ło­by się od razu dodać, nie tyl­ko ame­ry­kań­skiej i nie tyl­ko wie­ku XX. Jak pięk­nie ujął to Andrzej Sosnow­ski, wyda­je się ona ‘posta­cią w pew­nym sen­sie «skąd­inąd», a cza­sem po pro­stu «zni­kąd»’. A jed­nak gdy­by­śmy zre­du­ko­wa­li jej doro­bek tyl­ko do wier­szy, nasz tek­sto­wy świat – a w nim ten tak inny, fascy­nu­ją­cy ląd, pod­pi­sy­wa­ny na mapach lite­ra­tu­ry jako ‘Eli­za­beth Bishop’ – był­by uboż­szy”.

W roz­mo­wie, jaka w biBLio­te­ce towa­rzy­szy pre­mie­rze książ­ki, Mar­cin Szu­ster zwra­ca uwa­gę na wyjąt­ko­wy cha­rak­ter próz Eli­za­beth Bishop: „powia­da się cza­sem, że pro­za­tor­skie pró­by wybit­nych poetów są w jakimś sen­sie cie­kaw­sze niż pisa­nie ‘zawo­do­wych’ pro­za­ików, że odzna­cza­ją się wyjąt­ko­wą sub­tel­no­ścią – mam na myśli zarów­no per­cep­cję opi­sy­wa­ne­go świa­ta, jak i uni­kal­ny ogląd same­go języ­ka (…). Te pro­zy są czę­sto przy­jem­nie kame­ral­ne, pry­wat­ne, wol­ne od prze­ro­śnię­tych ambi­cji, pozba­wio­ne tzw. epic­kie­go roz­ma­chu, któ­ry bywa w pro­zie atu­tem – ale prze­cież atu­tem być nie musi”.

Boha­te­rów tych impo­nu­ją­cych kla­row­no­ścią opo­wia­dań i szki­ców łączy poczu­cie wyob­co­wa­nia, ale też umie­jęt­ność inten­syw­ne­go doświad­cza­nia dziw­no­ści świa­ta. W swych auto­bio­gra­ficz­nych wspo­mnie­niach autor­ka roz­pra­wia się – o wie­le bar­dziej otwar­cie niż w wier­szach – z demo­na­mi prze­szło­ści, ale też oka­zu­je się uważ­ną, wyczu­lo­ną na detal obser­wa­tor­ką pej­za­ży, zda­rzeń, ludzi i ich dzieł. I choć osta­tecz­nie to poezja uczy­ni­ła Bishop jed­ną z naj­waż­niej­szych ame­ry­kań­skich auto­rek XX wie­ku, to w pisa­nych przez nią w cią­gu czte­rech dekad pro­zach odnaj­dzie­my zapis nie mniej fascy­nu­ją­cych lite­rac­kich świa­tów.

Żywioł pro­za­tor­ski był obec­ny w twór­czo­ści Eli­za­beth Bishop od same­go począt­ku. Naj­wcze­śniej­sze opo­wia­da­nia sta­no­wią nie tyl­ko inte­re­su­ją­ce świa­dec­two kry­sta­li­zu­ją­ce­go się talen­tu pisar­skie­go mło­dej poet­ki, jej gustów lite­rac­kich, ale są tak­że peł­no­praw­ny­mi, samo­dziel­ny­mi utwo­ra­mi, któ­ry­mi – obok wier­szy, jakie zło­ży­ły się osta­tecz­nie na debiu­tanc­ki tom „North & South” – sta­wia­ła pierw­sze kro­ki w lite­ra­tu­rze jesz­cze w latach trzy­dzie­stych XX wie­ku. David Kal­sto­ne, autor kla­sycz­ne­go już dziś stu­dium poświę­co­ne­go twór­czo­ści Eli­za­beth Bishop, nie zawa­hał się przy­rów­nać wcze­snych opo­wia­dań pisar­ki do opo­wia­dań Kaf­ki i Poego.

Z cza­sem, gdy poetyc­ka sła­wa Eli­za­beth Bishop zaczę­ła się ugrun­to­wy­wać, w szki­cach i opo­wia­da­niach coraz wyraź­niej­szy sta­wał się ton auto­bio­gra­ficz­ny. W tek­stach tych autor­ka poru­sza wąt­ki, któ­re w poetyc­kiej odsło­nie swo­jej twór­czo­ści zazwy­czaj skru­pu­lat­nie szy­fro­wa­ła. Sytu­ują­ce się czę­sto na pogra­ni­czu fik­cji i auto­bio­gra­fii tek­sty są świa­dec­twem poszu­ki­wa­nia nar­ra­cji zdol­nej udźwi­gnąć doświad­cze­nie egzy­sten­cji nazna­czo­nej poczu­ciem stra­ty. Doty­ka­ją one zarów­no traum dzie­ciń­stwa i okre­su dora­sta­nia, roz­pię­tych pomię­dzy kana­dyj­ską Nową Szko­cją a ame­ry­kań­ską Nową Anglią, jak i nie­spo­koj­nych, wypeł­nio­nych czę­sty­mi zmia­na­mi miej­sca zamiesz­ka­nia lat doj­rza­ło­ści.

Nie­zwy­kle inte­re­su­ją­cym, osob­nym nur­tem są tek­sty wyra­sta­ją­ce z kil­ku­na­sto­let­nie­go poby­tu poet­ki w Bra­zy­lii, uka­zu­ją­ce jej fascy­na­cję połu­dnio­wo­ame­ry­kań­skim kra­jo­bra­zem i ludź­mi, któ­rych spo­tka­ła tam na swo­jej dro­dze. Póź­ne tek­sty to pró­by roz­li­cze­nia się z nie­ła­twą prze­szło­ścią, jaka kła­dła się cie­niem na całym życiu Bishop. Pro­zy te są wypeł­nio­ne nie­usu­wal­nym poczu­ciem wyko­rze­nie­nia i wyob­co­wa­nia, a tak­że podej­mu­ją temat alko­ho­li­zmu, z któ­rym zma­ga­ła się sama autor­ka. Za spra­wą obszer­ne­go wspo­mnie­nia o Marian­ne Moore Bishop zanu­rza się w życiu lite­rac­kim epo­ki oraz pisze o wza­jem­nych inspi­ra­cjach, któ­re mia­ły wpływ na tak cha­rak­te­ry­stycz­ny idiom jej poezji.

Wie­le z pomiesz­czo­nych w tomie szki­ców i opo­wia­dań nie uka­za­ło się za życia poet­ki, choć wie­my, że pla­no­wa­ła zebrać je w jed­nym tomie. Wyda­ne już po jej śmier­ci, odsło­ni­ły nowe, po czę­ści nie­zna­ne obli­cze jej pisar­stwa. Tom obej­mie wszyst­kie naj­waż­niej­sze opo­wia­da­nia poet­ki oraz wybra­ne szki­ce i ese­je. Odnaj­dzie­my tu wszyst­ko, co sta­no­wi o sile i nie­po­wta­rzal­no­ści wier­szy Eli­za­beth Bishop: zami­ło­wa­nie do deta­lu, emo­cjo­nal­ną powścią­gli­wość, a tak­że tak cha­rak­te­ry­stycz­ny dla autor­ki Flo­ry­dy humor, pod­szy­ty nie­od­łącz­nym poczu­ciem tra­gi­zmu i dziw­no­ści ist­nie­nia.

Eli­za­beth Bishop uro­dzi­ła się w 1911 roku w Wor­ce­ster. Przez całe życie podró­żo­wa­ła, co zna­la­zło wyraz w jej poezji oraz tek­stach pro­za­tor­skich. W 1974 roku na sta­łe zatrzy­ma­ła się w Bosto­nie, gdzie zmar­ła w 1979 roku. Jest autor­ką czte­rech tomów wier­szy: North & South (1946), A Cold Spring (1955), Questions of Tra­vel (1965) i Geo­gra­phy III (1976). Za swój debiu­tanc­ki tom otrzy­ma­ła Nagro­dę Pulit­ze­ra, a za inne książ­ki zdo­by­ła więk­szość naj­waż­niej­szych ame­ry­kań­skich nagród lite­rac­kich.

Juliusz Pie­li­chow­ski to poeta i tłu­macz. Ostat­nio wydał tom wier­szy Czar­ny orga­nizm oraz nowy prze­kład O cho­dze­niu H.D. Tho­re­au. Andrzej Sosnow­ski publi­ko­wał w książ­kach prze­kła­dy auto­rek i auto­rów ame­ry­kań­skich, angiel­skich i fran­cu­skich, takich jak John Ash­be­ry, Mau­ri­ce Blan­chot, Jane Bow­les, John Cage, Ronald Fir­bank, Hen­ry Gre­en, Har­ry Mathews, Ray­mond Rous­sel. Mar­cin Szu­ster od 15 lat jest w zespo­le „Lite­ra­tu­ry na Świe­cie”. Prze­kła­da pro­zę anglo­ję­zycz­ną (m.in. Dju­ny Bar­nes, Mar­shal­la Ber­ma­na, Harol­da Blo­oma, Henry’ego Gre­ena, Wal­te­ra Pate­ra, Jame­sa Schuy­le­ra).

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry, uzy­ska­nych z dopłat usta­no­wio­nych w grach obję­tych mono­po­lem pań­stwa, zgod­nie z art. 80 ust. 1 usta­wy z dnia 19 listo­pa­da 2009 r. o grach hazar­do­wych