James JOYCE: Epifanie

Nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go uka­zał się prze­tłu­ma­czo­ny przez Ada­ma Popra­wę i opa­trzo­ny jego posło­wiem mło­dzień­czy zbiór pro­za­tor­ski Jame­sa Joy­ce­’a pt. Epi­fa­nie, na któ­ry zło­ży­ło się czter­dzie­ści krót­kich zapi­sków. Tek­sty epi­fa­nii, powsta­ją­ce w latach 1901–1902 i 1904, ujrza­ły świa­tło dzien­ne dopie­ro ponad dwa­dzie­ścia lat po śmier­ci Joy­ce­’a, kie­dy to w 1965 roku, sta­ra­niem Rober­ta Scho­le­sa i Richar­da M. Kaina, uda­ło się opu­bli­ko­wać zacho­wa­ne frag­men­ty (pier­wot­nie brud­no­pis zawie­rał sie­dem­dzie­siąt jeden tek­stów).

Młod­szy brat pisa­rza, Sta­ni­slaus Joy­ce, o stwo­rzo­nym przez auto­ra Dubliń­czy­ków gatun­ku pisał w swo­jej książ­ce: „skłon­no­ści lite­rac­kie mego bra­ta przy­bra­ły jesz­cze jeden, eks­pe­ry­men­tal­ny kształt, mia­no­wi­cie noto­wa­nie tego, co nazwał ‘epi­fa­nia­mi’, czy­li wido­my­mi obja­wie­nia­mi. Jim miał pogar­dę dla skry­to­ści, więc notat­ki te były, przy­naj­mniej na począt­ku, iro­nicz­ny­mi obser­wa­cja­mi gaf oraz nie­wiel­kich omy­łek i gestów – źdźbeł poru­sza­nych wia­trem – dzię­ki któ­rym ludzie zdra­dza­ją wła­śnie te rze­czy, któ­re naj­sta­ran­niej pró­bu­ją ukryć”.

Pol­ski czy­tel­nik z tek­sta­mi Joy­ce­’ow­skich epi­fa­nii mógł się zapo­znać dzię­ki tłu­ma­cze­niu Macie­ja Słom­czyń­skie­go, auto­ra – jak o pol­skim wyda­niu Ulis­se­sa pisze Popra­wa – „nie­wąt­pli­we­go arcy­dzie­ła sztu­ki trans­la­tor­skiej”, któ­ry dał się chy­ba zwieść zwod­ni­czej pro­sto­cie tych zapi­sów. Prze­kład Popra­wy, bada­cza twór­czo­ści auto­ra Por­tre­tu, ale – co w kon­tek­ście poety­ki epi­fa­nii rów­nie istot­ne – tak­że Miro­na Bia­ło­szew­skie­go, nie­po­rów­ny­wal­nie lepiej radzi sobie z pułap­ka­mi, „któ­re mło­dy autor, tak przy oka­zji, pozo­sta­wił swo­im przy­szłym i raczej nie­ko­niecz­nie wte­dy prze­zeń prze­wi­dy­wa­nym tłu­ma­czom”.

O ile moż­na, co udo­wad­nia­ją bada­cze lite­ra­tu­ry, spie­rać się o sam spo­sób rozu­mie­nia epi­fa­nii (nie tyl­ko zresz­tą tych Joy­ce­’ow­skich), kła­dąc nacisk na róż­ne ich aspek­ty (w swo­im posło­wiu Popra­wa skró­to­wo, acz dość dokład­nie rela­cjo­nu­je dys­ku­sję wokół gatun­ku), o tyle nie ma więk­szych wąt­pli­wo­ści co do ran­gi same­go dzie­ła. Epi­fa­nie, gdy­by uka­za­ły się w momen­cie powsta­nia, mogły, jak chciał lub przy­pusz­czał ich pierw­szy tłu­macz, „stać się rewe­la­cją na mia­rę świa­to­wą, tak bar­dzo tech­ni­ka zapi­su i spo­sób widze­nia zja­wisk odbie­ga­ły od ówcze­snych kon­wen­cji”.

Epi­fa­nie pozo­sta­ją – mimo słusz­ne­go wie­ku – wciąż inte­re­su­ją­cym, żywym tek­stem. To, że zapi­ski Joy­ce­’a, pod wzglę­dem tech­ni­ki – reali­stycz­nie opi­su­ją­ce rze­czy­wi­stość, ale samo­wy­star­czal­ne jako tek­sty lite­rac­kie, sty­li­stycz­nie – nie­kie­dy niskie, nie­kie­dy wyso­kie, mogą zaist­nieć ponow­nie w świa­do­mo­ści pol­skie­go czy­tel­ni­ka w kon­tek­ście twór­czo­ści Bia­ło­szew­skie­go, przy­pi­sać nale­ży zarów­no prze­kła­do­wi Popra­wy, jak i auto­ro­wi Oho, któ­ry moż­li­wo­ści pol­sz­czy­zny zna­czą­co posze­rzył. Ale w rów­nym stop­niu prze­cież tak­że same­mu Joy­ce­’o­wi, któ­ry „już tu był”.

W trak­cie festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 21 nada­rzy się oka­zja do posłu­cha­nia frag­men­tów obu opu­bli­ko­wa­nych nie­daw­no ksią­żek Joy­ce­’a. W cią­gu trzech dni odbę­dą się dwa spo­tka­nia z udzia­łem (Jerze­go Jar­nie­wi­cza i Ada­ma Popra­wy). Adam Popra­wa weź­mie udział w Sta­cji nowa książ­ka: Debiut po debiu­cie (obok Tade­usza Dąbrow­skie­go i Bron­ki Nowic­kiej), a tłu­macz Por­tre­tu arty­sty w spo­tka­niu Kla­sy­ka z Euro­py: Debiu­ty daw­niej (obok Han­ny Igal­son-Tygiel­skiej, Anny Wasi­lew­skiej i Szy­mo­na Żuchow­skie­go).