Jerzy JARNIEWICZ: Bagaż

Do księ­garń w całej Pol­sce tra­fił wła­śnie Bagaż – nowa książ­ka ubie­gło­rocz­ne­go lau­re­ata Nagro­dy Lite­rac­kiej Nike Jerze­go Jar­nie­wi­cza. Oprócz wier­szy w tomie zna­la­zły się dwa prze­kro­jo­we posło­wia napi­sa­ne przez Kac­pra Bart­cza­ka i Joan­nę Orską. Całość uzu­peł­nił nie­pu­bli­ko­wa­ny dotąd w żad­nej z ksią­żek wiersz Sta­ir­way to Heaven.

Do księ­garń w całej Pol­sce tra­fi­ła wła­śnie nowa książ­ka ubie­gło­rocz­ne­go lau­re­ata Nagro­dy Lite­rac­kiej Nike Jerze­go Jar­nie­wi­cza.Bagaż, wyda­ny w Biu­rze Lite­rac­kim, z któ­rym autor zwią­za­ny jest już od ćwierć wie­ku, to przede wszyst­kim sześć­dzie­siąt pięć naj­waż­niej­szych wier­szy wybra­nych i na nowo opra­co­wa­nych przez same­go poetę. Oprócz tego w książ­ce zna­la­zły się dwa prze­kro­jo­we posło­wia napi­sa­ne przez Kac­pra Bart­cza­ka i Joan­nę Orską. Całość uzu­peł­nił nie­pu­bli­ko­wa­ny dotąd w żad­nym z tomów wiersz Sta­ir­way to Heaven. Autor­ką okład­ki książ­ki – podob­nie jak okład­ki wyda­ne­go nie­daw­no wybo­ru inne­go lau­re­ata Nike: Euge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go Ina­czej nie będzie – jest Marian­na Szty­ma.

Bagaż roz­po­czy­na gru­pa Wier­szy z ubie­głe­go wie­ku pocho­dzą­cych z czte­rech ksią­żek, któ­re Jerzy Jar­nie­wicz opu­bli­ko­wał pomię­dzy 1984 a 1995 rokiem. Potem nastę­pu­je gru­pa wier­szy – w kil­ku przy­pad­kach w popra­wio­nych przez auto­ra wer­sjach – wybra­nych z ośmiu kolej­nych ksią­żek poetyc­kich, któ­re uka­za­ły się już w Biu­rze Lite­rac­kim: naj­pierw w Legni­cy, potem we Wro­cła­wiu i Stro­niu Ślą­skim. Naj­licz­niej repre­zen­to­wa­ny tom – z dzie­się­cio­ma tek­sta­mi – to Woda na Mar­sie z 2015 roku. Autor wybrał nie tyl­ko swo­je ulu­bio­ne wier­sze, ale tak­że te, któ­re świet­nie wypa­da­ły w trak­cie For­tów, Por­tów i Sta­cji Lite­ra­tu­ra. W tym Pro­sty wiersz o miło­ści z tomu Maki­jaż, owa­cyj­nie przy­ję­ty zarów­no w 2010 roku, jak i pod­czas ostat­nie­go wro­cław­skie­go festi­wa­lu Biu­ra w 2015 roku.

W cie­ka­wej roz­mo­wie Artu­ra Bursz­ty z Jerzym Jar­nie­wi­czem, któ­ra towa­rzy­szy pre­mie­rze Baga­żu, autor mówi o koń­ców­ce lat dzie­więć­dzie­sią­tych, książ­ce Nie­po­zna­ki i prze­ło­mo­wym momen­cie w jego pisa­niu: „W odróż­nie­niu od wcze­śniej­szych czte­rech łódz­kich ksią­żek, tom ten pisa­łem z nową dla mnie samo­świa­do­mo­ścią, dla­te­go gotów jestem mówić, że był on momen­tem zwrot­nym. Naoko­ło aż kipia­ło od wier­szy w nowych poety­kach, odmłod­nia­ła poezja, trwa­ło ogól­ne w bran­ży prze­me­blo­wa­nie. To poetyc­kie pobu­dze­nie i mnie się udzie­li­ło. Oddy­cha­łem więc tym świe­żym powie­trzem i pró­bo­wa­łem się nim nie zachły­snąć. Z lękiem, że to, co wszyst­kich pobu­dza, może być dla mnie kulą u nogi”.

Zda­niem Joan­ny Orskiej: „Wybór sześć­dzie­się­ciu pię­ciu wier­szy, przy­go­to­wa­ny przez same­go auto­ra, z koniecz­no­ści ukła­da się w całość na czę­ścio­wo przy­naj­mniej odmien­nych zasa­dach. Dla Baga­żu – autor­skie­go prze­glą­du twór­czo­ści uło­żo­ne­go w spo­sób nie­zwy­kle kon­se­kwent­ny – waż­ne pozo­sta­ją syme­trie i sprzecz­no­ści. Wraz z syme­tria­mi, któ­re w wie­lu tek­stach sta­no­wią regu­łę budu­ją­ce­go wiersz kon­cep­tu, poja­wia­ją się roz­ma­ite figu­ry podwo­je­nia, nie tyl­ko w posta­ci prze­ciw­sta­wie­nia obra­zu kon­kre­to­wi, jak w przy­wo­ły­wa­nych czę­sto w poezji Jar­nie­wi­cza tech­ni­kach foto­gra­fii lub fil­mu. Rze­czy­wi­stość odbi­ja się, czy też powie­la, w rze­czy­wi­sto­ści, kon­kret prze­glą­da w kon­kre­cie, przed­sta­wie­nie w przed­sta­wie­niu, zda­nie w zda­niu – tak jak pod­miot w oczach czy­tel­ni­ka”.

„U Jar­nie­wi­cza, prócz cen­tral­no­ści wygra­ne­go w języ­ko­wych grach pożą­da­nia, są jesz­cze kul­tu­ra, cał­ko­wi­cie banal­nie poję­ta poli­ty­ka – histo­rycz­ny ‘bagaż’ zwy­czaj­ne­go czło­wie­ka, męż­czy­zny uro­dzo­ne­go w PRL‑u, któ­re­go ape­tyt na życie, jak­że pod­sy­ca­ny peere­low­ską tan­de­tą, a zatem ape­tyt na obcość – bo w Pol­sce ludo­wej życie było zawsze ‘gdzie indziej’ – tra­fił na taki, a nie inny czas histo­rycz­no-kul­tu­ro­wych prze­mian kra­ju. Dla­te­go dotar­cie do splo­tu: język–cielesność–pożądanie nie mogło być u tego poety reali­zo­wa­ne w ode­rwa­niu od histo­rii tego zwy­kłe­go, poje­dyn­czo uję­te­go, banal­nie auto­bio­gra­ficz­ne­go pod­mio­tu empi­rycz­ne­go” – pisze w dru­gim zamiesz­czo­nym w książ­ce posło­wiu Kac­per Bart­czak.

„Upra­wia­na przez Jar­nie­wi­cza wywro­to­wa nostal­gia zda­je się bar­dzo potrzeb­na, bo w tym świe­cie zni­ka się nader szyb­ko” – napi­sał w lau­da­cji wygło­szo­nej przy oka­zji wrę­cze­nia Nike pro­fe­sor Prze­my­sław Cza­pliń­ski. „Znik­nę­ła Łódź włó­kien­ni­cza, znik­nę­ły łódz­kie kina, wkrót­ce ‘będą pry­wa­ty­zo­wa­li pta­ki’, a potem ‘będą gro­dzić nie­bo’. Wier­sze Jar­nie­wi­cza wychwy­tu­ją jed­nak róż­ne rodza­je zni­ka­nia: autor odno­to­wu­je zachłan­ność kapi­ta­li­zmu, ale potra­fi z empa­tią przy­po­mnieć ludzi publicz­nie zawsty­dzo­nych. W dzi­siej­szym świe­cie, jak poka­zu­je Jar­nie­wicz, daw­ną fizycz­ną agre­sję może zastą­pić zawsty­dza­nie. Dla­te­go gra­ni­cę wyzna­cza­ną cia­łu przez wstyd autor prze­kra­cza wier­szem – bio­rąc na sie­bie wstyd cudzy”.

Jerzy Jar­nie­wicz to poeta, tłu­macz, kry­tyk lite­rac­ki. Jest auto­rem pięt­na­stu ksią­żek ese­istycz­nych i kry­tycz­no­li­te­rac­kich, m.in. Lista obec­no­ści (2007, nomi­na­cja do Lite­rac­kiej Nagro­dy Nike) i Od pie­śni do sko­wy­tu (2008). Opu­bli­ko­wał dwa­na­ście zbio­rów wier­szy, ostat­nio Na dzień dzi­siej­szy i chwi­lę obec­ną (2012, nomi­na­cja do Wro­cław­skiej Nagro­dy Poetyc­kiej Sile­sius), Woda na Mar­sie (2015, nomi­na­cja do Sile­siu­sa), Puste noce (2017), za któ­re otrzy­mał Sile­siu­sa dla naj­lep­szej książ­ki roku, oraz Mon­do cane (2021) wyróż­nio­ne Nagro­dą Lite­rac­ką Nike. Jest też lau­re­atem Nagro­dy im. Julia­na Tuwi­ma (2022). Opra­co­wał anto­lo­gie: Sześć poetek irlandz­kich (2012), Poet­ki z Wysp (2015, z Mag­dą Hey­del) i 100 wier­szy wypi­sa­nych z języ­ka angiel­skie­go (2018). Miesz­ka w Łodzi.