Katarzyna SZWEDA: Bosorka

Nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go uka­zał się debiu­tanc­ki tom Kata­rzy­ny Szwe­dy. W Bosor­ce sły­szy­my zagłu­sza­ne gło­sy krzyw­dzo­nych kobiet, współ­uczest­ni­czy­my w pro­ce­sach wysie­dla­nia, nabie­ra­my świa­do­mo­ści trwa­ją­cej w łem­kow­skim doświad­cze­niu rodzin­nym samej autor­ki. To pierw­sza z dwu­na­stu ksią­żek z pro­jek­tów wydaw­ni­czych towa­rzy­szą­cych festi­wa­lo­wi Sta­cja Lite­ra­tu­ra, któ­re będą uka­zy­wać się w cią­gu naj­bliż­szych mie­się­cy.

Szwe­da łączy sło­wa usły­sza­ne w rodzin­nym domu z tymi, któ­re mia­ły pozo­stać nie­wy­po­wie­dzia­ne. Wyko­pu­je je z cudzej zie­mi, wyła­wia ze stru­mie­ni, oca­la przed zapo­mnie­niem. Nazy­wa beskidz­kie rze­ki, two­rzy tryp­tyk, przy­wo­łu­jąc po imie­niu swe­go dziad­ka, zapo­bie­ga wyma­zy­wa­niu. Tom został wzbo­ga­co­ny zdję­cia­mi autor­ki wyko­na­ny­mi na pogra­ni­czu, któ­re uzu­peł­nia­ją kolej­ne utwo­ry i kore­spon­du­ją z nimi.

„To książ­ka chwy­ta­ją­ca echa i powi­do­ki rodzin­nej opo­wie­ści, któ­ra wpi­su­je się w szer­szą – bole­sną, peł­ną luk oraz prze­mil­czeń – histo­rię łem­kow­skiej ojczy­zny i obczy­zny: ‘tej’ i ‘tam­tej’ zie­mi, zamiesz­ki­wa­nej, odbie­ra­nej, wresz­cie odzy­ski­wa­nej: przez pamięć, foto­gra­fię, wiersz” – pisze Joan­na Muel­ler we wstę­pie do recen­zji naj­now­sze­go tomu. Zwra­ca uwa­gę na tre­ści zapi­sa­ne na kar­tach histo­rii oraz na te, któ­re dopie­ro Szwe­da porząd­ku­je w swo­im debiu­cie.

Jak zauwa­ża Joan­na Muel­ler, cho­ciaż „pod­mio­tem mówią­cym w Bosor­ce jest męż­czy­zna, i to męż­czy­zna bar­dzo kon­kret­ny, nawet jeśli jego histo­ria plą­cze się z opo­wie­ścia­mi innych osób, a pry­wat­na per­spek­ty­wa zała­mu­je się w wie­lo­gło­so­wych, czę­sto ano­ni­mo­wych per­se­we­ra­cjach”, to w tomie wyraź­nie sły­chać głos kobiet. Ich mil­cze­nie, „gniew­ne i wymow­ne – wręcz groź­ne”, jest odpo­wie­dzią na akty prze­mo­cy, agre­sję wyra­sta­ją­cą z sys­te­mu, z wyrzą­dza­nych sobie nawza­jem krzywd.

W tomie wyraź­nie obec­ne są gniew, trau­ma, roz­cza­ro­wa­nia, zaha­mo­wa­nia – ale to nie wszyst­ko, co się w nim znaj­du­je. Pod­czas roz­mo­wy z Aga­tą Puwal­ską autor­ka powie­dzia­ła: „W tej książ­ce nie chcę roz­strzy­gać żad­nych spo­rów, roz­wa­żać podzia­łów, obar­czać winą. Na pod­sta­wie histo­rii jed­nej rodzi­ny przed­sta­wiam histo­rię innych rodzin, któ­re spo­tkał podob­ny los. Kie­dy? Może już dużo wcze­śniej, może wła­śnie wte­dy, być może spo­ty­ka je dzi­siaj, bo histo­ria ma nie­ste­ty to do sie­bie, że lubi się powta­rzać”.

„Wsłu­chu­jąc się w rytm kla­wi­szy, zasta­na­wiam się, kie­dy prze­sta­li­śmy wsłu­chi­wać się w natu­rę” – czy­ta­my w komen­ta­rzu autor­skim Kata­rzy­ny Szwe­dy. „Czło­wiek jest bar­dzo czę­sto przed­sta­wia­ny jako myśl, idea, a ja chcia­łam pisać o cie­le­sno­ści, o tym, jak bli­sko nam do zie­mi. Inte­re­su­je mnie to, co zmy­sło­we i doty­kal­ne. Ero­ty­ka jako istot­ny ele­ment rela­cji łączą­cej czło­wie­ka z natu­rą. Antro­po­mor­fi­za­cja, a nie spi­ry­tu­ali­za­cja” – doda­je poet­ka.

Sub­tel­na, a zara­zem mrocz­na liry­ka Kata­rzy­ny Szwe­dy płyn­nie prze­cho­dzi od wspo­mnień z dzie­ciń­stwa do okru­cień­stwa i obo­jęt­no­ści zapi­sa­nych na kar­tach histo­rii. Te powro­ty tłu­ma­czą współ­cze­sność, kon­se­kwent­nie powta­rza­ją­ce się skłon­no­ści do wyrzą­dza­nia krzyw­dy wszel­kim mniej­szo­ściom. A Bosor­ka wszyst­ko odwra­ca. „Jej zie­mia nosi imię prze­kor­ne wobec histo­rii – nigdy nie jest zie­mią odzy­ska­ną, zawsze utra­co­ną” – pisze Joan­na Muel­ler.

W swo­im pierw­szym tomie Kata­rzy­na Szwe­da pozwa­la dojść do gło­su Łem­kom (ina­czej: Rusi­nom, Rosna­kom), po raz pierw­szym wysie­dlo­nym w latach 1945–1947, a póź­niej stop­nio­wo odci­na­nym od wła­snej toż­sa­mo­ści. Jako ofia­ry akcji „Wisła” zosta­li pozba­wie­ni nie tyl­ko swo­jej zie­mi, ale też pra­wa do trwa­nia w pamię­ci. Bosor­ka zwra­ca im to pra­wo – zatrzy­mu­je i odwra­ca pro­ces wysie­dla­nia ze świa­do­mo­ści.

Pod­czas pra­cy nad książ­ką autor­ka korzy­sta­ła ze Sty­pen­dium Twór­cze­go Mia­sta Kra­ko­wa.