Lajos GRENDEL: Dzwony Einsteina

Powieść Lajo­sa Gren­de­la Dzwo­ny Ein­ste­ina w świet­nym prze­kła­dzie Miło­sza Wali­gór­skie­go – jed­ne­go z naj­wy­tr­wal­szych w Pol­sce popu­la­ry­za­to­rów twór­czo­ści auto­ra – już w księ­gar­niach. Będzie to kolej­na, po Poświę­ce­niu het­ma­na, książ­ka tego wybit­ne­go węgier­skie­go pro­za­ika wyda­na przez Biu­ro Lite­rac­kie.

Bio­rąc do ręki pro­zę Gren­de­la, czy­tel­nik odno­si wra­że­nie, że spo­ty­ka oto, jak zauwa­żał Tibor Elek, „czuj­ne­go dia­gno­stę epo­ki, pisa­rza o dużej wraż­li­wo­ści este­tycz­nej i spo­łecz­nej”, jed­ne­go z nie­wie­lu auto­rów, któ­rzy tak dobrze są w sta­nie uchwy­cić i zare­je­stro­wać rze­czy­wi­stość. A w cza­sie, o któ­rym opo­wia­da­ją Dzwo­ny – będą­ce gro­te­sko­wą kro­ni­ką zmian zacho­dzą­cych wła­ści­wie w całym blo­ku post­ko­mu­ni­stycz­nym, gdzie absurd gonił absurd – histo­rii i mate­ria­łów na podob­ne powie­ści było pod dostat­kiem.

Pro­za Gren­de­la, przy wyko­rzy­sta­niu boga­te­go prze­cież, gro­te­sko­wo-saty­rycz­ne­go instru­men­ta­rium chwy­tów, pozo­sta­je mimo wszyst­ko – a może wła­śnie z tego powo­du? – pisar­stwem głę­bo­ko reali­stycz­nym, moc­no osa­dzo­nym w real­nym świe­cie. „Fan­ta­stycz­ność – jak pisarz mówił w jed­nym z wywia­dów – od począt­ku była dla mnie jed­nym z wymia­rów ‘reali­zmu’ ”, któ­re­go dziw­ną, inną, para­dok­sal­ną odmia­nę moż­na spo­tkać nie tyl­ko u Márqu­eza czy Cor­táza­ra, ale rów­nież w twór­czo­ści sur­re­ali­stów.

Sko­ro logi­ki za grosz nie mia­ła ówcze­sna rze­czy­wi­stość, próż­no jej szu­kać rów­nież na kar­tach powie­ści. Moż­na tu zna­leźć za to kry­sta­licz­nie czy­sty, pro­sty język, za pomo­cą któ­re­go Gren­del bez par­do­nu roz­pra­wia się z ilu­zją trans­for­ma­cji ustro­jo­wej, któ­rej doświad­czy­li­śmy (albo i nie) dwa­dzie­ścia pięć lat temu. A do tego wszyst­kie­go, jak na empa­tycz­ne­go iro­ni­stę przy­sta­ło, z uśmie­chem wali nas tą książ­ką pro­sto w nos, tro­chę dla żar­tu, ale bar­dziej z kry­tycz­ne­go obo­wiąz­ku, żeby to nasze samo­za­do­wo­le­nie nie odbi­ło się nam póź­niej jesz­cze więk­szą czkaw­ką.

Lajos Gren­del to jeden z naj­waż­niej­szych współ­cze­snych euro­pej­skich pro­za­ików. Uro­dził się w 1948 roku na Sło­wa­cji, stu­dio­wał hun­ga­ry­sty­kę i angli­sty­kę w Bra­ty­sła­wie, był pre­ze­sem Sto­wa­rzy­sze­nia Pisa­rzy Sło­wac­kich, redak­to­rem naczel­nym „Prze­glą­du Lite­rac­kie­go”. Do tej pory wydał czter­na­ście powie­ści, tomy publi­cy­sty­ki i ese­jów, histo­rię lite­ra­tu­ry węgier­skiej oraz wie­le prac nauko­wych. Jest lau­re­atem Nagro­dy Sto­wa­rzy­sze­nia Pisa­rzy Sło­wac­kich oraz wie­lu innych wyróż­nień m.in.: Imre Madácha, Atti­li Józ­se­fa, Tibo­ra Déry­ego oraz Lajo­sa Kos­su­tha.

W ramach „Pro­zy z Euro­py” uka­za­ły się już książ­ki: Mil­jen­ka Jer­go­vi­cia Dru­gi poca­łu­nek Gity Danon oraz Książ­ka o Unie, debiu­tanc­ka powieść Faru­ka Šehi­cia. Zapo­wia­da­ne są jesz­cze książ­ki Chri­sto­pha Ran­smay­ra (Atlas lękli­we­go męż­czy­zny uka­że się już w maju), Esther Kin­ski i Péte­ra Náda­sa. Seria „Pro­za” w Biu­rze Lite­rac­kim dzię­ki m.in. dofi­nan­so­wa­niu z pro­gra­mu Kre­atyw­nej Euro­py nie­ba­wem posze­rzy się jesz­cze o książ­ki kla­sy­ków: Jame­sa Joyce’a, Phi­li­pa Lar­ki­na, Ramon­da Quene­au i Natha­lie Sar­rau­te.