Oton ŽUPANČIČ: Kielich upojenia

Uka­zał się pierw­szy w Pol­sce wybór twór­czo­ści poety Oto­na Župa­nči­ča w prze­kła­dzie Kata­ri­ny Šala­mun-Bie­drzyc­kiej. Poeta ten przy­naj­mniej przez pół­wie­cze wła­dał wyobraź­nią naro­du sło­weń­skie­go, z nie­zwy­kłą mocą wpły­wał na spo­sób myśle­nia i emo­cjo­nal­ność swo­ich roda­ków.

Uka­zał się pierw­szy w Pol­sce wybór twór­czo­ści poety Oto­na Župa­nči­ča w prze­kła­dzie Kata­ri­ny Šala­mun-Bie­drzyc­kiej. Poeta ten przy­naj­mniej przez pół­wie­cze wła­dał wyobraź­nią naro­du sło­weń­skie­go, z nie­zwy­kłą mocą wpły­wał na spo­sób myśle­nia i emo­cjo­nal­ność swo­ich roda­ków. Kie­lich upo­je­nia Oto­na Župa­nči­ča to już czwar­ta książ­ka Biu­ra Lite­rac­kie­go z jubi­le­uszo­wej serii „Kla­sy­cy euro­pej­skiej poezji”.

Poezja Župa­nči­ča nie zamy­ka się w minio­nym cza­sie ani w krę­gu naro­do­wej wspól­no­ty, prze­ciw­nie – mistrzo­stwo sło­wa, wita­lizm wier­szy oraz podej­mo­wa­ne przez auto­ra uni­wer­sal­ne tema­ty (tęsk­no­ta za ojczy­zną, migra­cja, nie­szczę­ścia wojen świa­to­wych, ale też oso­bi­ste prze­ży­cia mło­dzień­cze i miło­sne) spra­wia­ją, że sło­weń­ski kla­syk oka­zu­je się poetą waż­nym i aktu­al­nym tak­że dla dzi­siej­szych pol­skich czy­tel­ni­ków.

„Tłu­ma­cze­niem wier­szy Župa­nči­ča zaję­łam się już wię­cej niż pół wie­ku temu, bo chcia­łam go przy­bli­żyć swo­im stu­den­tom i stu­dent­kom na lek­to­ra­cie języ­ka sło­weń­skie­go” – mówi w biBLio­te­ce tłu­macz­ka książ­ki. „Zawsze wyso­ko ceni­łam jego ener­gię poetyc­ką, a pró­bo­wać prze­ło­żyć ją na inny język moż­na tyl­ko tak, jak u każ­de­go inne­go twór­cy: sta­rać się wejść w podob­ne myśle­nie i czu­cie, jakie znaj­du­je się w ory­gi­na­le, i pró­bo­wać powtó­rzyć je w innym języ­ku”.

Zda­niem Jaku­ba Skur­ty­sa: „Dużo w tej poezji zdrob­nień, piesz­czo­ty, jakiejś mino­de­rii w sto­sun­ku do świa­ta, ale może jest to po pro­stu zachwyt, któ­ry nie pod­da­je się jesz­cze kry­tycz­ne­mu cyni­zmo­wi i wszech­wła­dzy iro­nii. (…) Poru­sza­my się tu na sty­ku deka­den­ty­zmu i wita­li­zmu, w tym przej­ściu lub roz­ła­mie, w któ­rym roz­bły­sku­je i spa­la się Mło­da Pol­ska, ale któ­ry trwa potem w mię­dzy­woj­niu w posta­ci zgro­ma­dzo­ne­go wcze­śniej kapi­ta­łu sym­bo­licz­ne­go i gwa­ran­tu­je role kul­tu­ral­nych auto­ry­te­tów”.

Oton Župa­nčič uro­dził się w 1878 roku na sło­weń­sko-chor­wac­kim pogra­ni­czu (w Bia­łej Kra­inie). Gim­na­zjum roz­po­czął w miej­sco­wo­ści Novo Mesto, ale w roku 1891 rodzi­na prze­nio­sła się do Lubla­ny. Tu Župa­nčič uczył się w liceum i udzie­lał spo­łecz­nie oraz lite­rac­ko; dzia­łał w taj­nych sprzy­się­że­niach i dru­ko­wał wier­sze w cza­so­pi­smach. Po matu­rze (1896) przez sześć lat stu­dio­wał w Wied­niu histo­rię i geo­gra­fię. Zade­biu­to­wał w 1899 roku tomem wier­szy „Čaša opoj­no­sti” (Kie­lich upo­je­nia).

Po stu­diach przez kil­ka lat podró­żo­wał, roz­sze­rza­jąc swo­je hory­zon­ty lite­rac­kie w kon­tak­tach z lite­ra­tu­rą fran­cu­ską, angiel­ską, nie­miec­ką. Z tego okre­su pocho­dzą tomy: Čez plan (Przez rów­ni­ny, 1904) i Samo­go­vo­ri (Roz­mo­wy z samym sobą, 1908). Póź­niej poeta pra­co­wał jako archi­wi­sta i poświę­cił się tłu­ma­cze­niom. W tym cza­sie powsta­ły: tom V zarje Vido­ve (Ku zorzom świę­te­go Wita, 1920) i Vero­ni­ka Dese­ni­ška (1924).

W latach mię­dzy­wo­jen­nych Oton Župa­nčič był dyrek­to­rem Sło­weń­skie­go Naro­do­we­go Teatru w Lubla­nie i cen­tral­ną posta­cią życia kul­tu­ral­ne­go Sło­we­nii. W 1945 roku wyszedł jego ostat­ni tomik wier­szy „Zim­ze­len pod sne­gom” (Bar­wi­nek pod śnie­giem). Wydał też licz­ne zbior­ki wier­szy dla dzie­ci. W Pol­sce prze­kła­dy jego tek­stów dru­ko­wa­ne były w anto­lo­gii Liry­ka jugo­sło­wiań­ska (1960) i Anto­lo­gii poezji sło­weń­skiej (1973). Zmarł w 1949 roku.

Kata­ri­na Šala­mun-Bie­drzyc­ka uro­dzi­ła się w 1942 roku w Lubla­nie. Jest tłu­macz­ką oraz badacz­ką współ­cze­snej lite­ra­tu­ry pol­skiej i sło­weń­skiej, autor­ką tomów ese­jów i roz­praw histo­rycz­no­li­te­rac­kich. Stu­dio­wa­ła sla­wi­sty­kę na uni­wer­sy­te­tach w Lubla­nie, Zagrze­biu i Kra­ko­wie. Po ukoń­cze­niu stu­diów pra­co­wa­ła na Uni­wer­sy­te­cie Jagiel­loń­skim jako lek­tor­ka języ­ka sło­weń­skie­go, a następ­nie, po uzy­ska­niu tam­że dok­to­ra­tu w 1976 roku, jako lite­ra­tu­ro­znaw­czy­ni w Insty­tu­cie Sło­wia­no­znaw­stwa PAN.

Biblio­gra­fia jej prze­kła­dów z lite­ra­tu­ry sło­weń­skiej i pol­skiej obej­mu­je ponad trzy­dzie­ści ksią­żek prze­kła­do­wych i publi­ka­cji autor­skich – od Kocha­now­skie­go (Odpra­wa posłów grec­kich), przez Wyspiań­skie­go (Wese­le), Gom­bro­wi­cza (Fer­dy­dur­ke, Por­no­gra­fia, Ope­ret­ka), Miło­sza (1500 wer­sów jego poezji i Zdo­by­cie wła­dzy), Schul­za (Skle­py cyna­mo­no­we i sze­reg innych opo­wia­dań), do Toma­ža Šala­mu­na oraz licz­nych poetów sło­weń­skich i pol­skich.

Kie­lich upo­je­nia jest czę­ścią więk­sze­go pro­jek­tu wydaw­ni­cze­go, któ­ry jesie­nią ubie­głe­go roku został wspar­ty w unij­nym pro­gra­mie trans­la­tor­skim reali­zo­wa­nym przez Kre­atyw­ną Euro­pę. Wcze­śniej uka­za­ły się tomy: Skó­ra byka Salva­do­ra Espriu w prze­kła­dzie Fili­pa Łobo­dziń­skie­go, świ­nia jest naj­lep­szym pły­wa­kiem Mirol­ju­ba Todo­ro­vi­cia w opra­co­wa­niu Kin­gi Sie­wior i Jaku­ba Korn­hau­se­ra oraz Wyspa na Księ­ży­cu Wil­lia­ma Blake’a w tłu­ma­cze­niu Tade­usza Sław­ka.