Péter NÁDAS: Biblia i inne historie

Po nagra­dza­nej i świet­nie przy­ję­tej Pamię­ci Biu­ro Lite­rac­kie wyda­ło wła­śnie Biblię i inne histo­rie Péte­ra Náda­sa w prze­kła­dzie Elż­bie­ty Sobo­lew­skiej, któ­ra w wywia­dzie udzie­lo­nym Maga­zy­no­wi Lite­rac­kie­mu biblio­te­ka tak cha­rak­te­ry­zu­je książ­kę: „Autor, przy­wo­łu­jąc emo­cje z lat dzie­ciń­stwa, rysu­je wia­ry­god­ny obraz odczu­wa­nia świa­ta przez dziec­ko, któ­re wie­lu spraw nie jest jesz­cze w sta­nie zro­zu­mieć. I jedy­nie prze­czu­wa, że wokół dzie­je się coś złe­go”.

Po nagra­dza­nej i świet­nie przy­ję­tej Pamię­ci Biu­ro Lite­rac­kie wyda­ło wła­śnie Biblię i inne histo­rie Péte­ra Náda­sa w prze­kła­dzie Elż­bie­ty Sobo­lew­skiej, któ­ra w wywia­dzie udzie­lo­nym Maga­zy­no­wi Lite­rac­kie­mu biblio­te­ka tak cha­rak­te­ry­zu­je książ­kę: „Autor, przy­wo­łu­jąc emo­cje z lat dzie­ciń­stwa, rysu­je wia­ry­god­ny obraz odczu­wa­nia świa­ta przez dziec­ko, któ­re wie­lu spraw nie jest jesz­cze w sta­nie zro­zu­mieć. I jedy­nie prze­czu­wa, że wokół dzie­je się coś złe­go”.

I dalej doda­je: „To pod­skór­ne zło jest nutą nada­ją­cą ton całe­mu zbio­ro­wi tek­stów. Nic nie jest tu powie­dzia­ne dosłow­nie, nic nie jest do koń­ca wyeks­pli­ko­wa­ne. Pla­stycz­ny w odbio­rze tekst ewo­lu­uje wraz z odbior­cą, któ­re­go punkt odnie­sie­nia z koniecz­no­ści jest funk­cją cza­su. Tekst doj­rze­wa wraz z poja­wia­niem się kolej­nych dzieł auto­ra, takich jak choć­by Pamięć czy nie­daw­no wyda­ny auto­bio­gra­ficz­ny tom ‘Prze­bły­ski szcze­gó­łów’”.

W cią­gu bez mała pół­wie­cza uka­za­ło się u nas kil­ka opo­wia­dań Náda­sa, jeden dra­mat, jed­na powieść (Koniec pew­nej sagi rodzin­nej, 1983) i jed­na mini­po­wieść (Miłość, 1998, 2014). Prze­łom przy­niósł rok 2017, kie­dy to uka­za­ła się Pamięć. „Gaze­ta Wybor­cza” uzna­ła ją za naj­bar­dziej ocze­ki­wa­ną pre­mie­rę roku, TVP Kul­tu­ra („Tygo­dnik Kul­tu­ral­ny”) – za naj­waż­niej­sze wyda­rze­nie lite­rac­kie. Tłu­macz­kę zaś uho­no­ro­wa­no pre­sti­żo­wym Ange­lu­sem za naj­lep­szy prze­kład roku.

Pro­za Náda­sa jest owo­cem poszu­ki­wań przez auto­ra nowa­tor­skich roz­wią­zań este­tycz­no-for­mal­nych – to jeden z pierw­szych symp­to­mów nur­tu tzw. nowej pro­zy węgier­skiej, któ­ry wyzna­czył dro­gę roz­wo­ju węgier­skiej, a w kon­se­kwen­cji też euro­pej­skiej pro­zy (choć­by za spra­wą sze­ro­kie­go mię­dzy­na­ro­do­we­go oddzia­ły­wa­nia) na kolej­ne kil­ka­dzie­siąt lat. Dzi­siaj Nádas uwa­ża­ny jest za jed­ne­go z naj­wy­bit­niej­szych pro­za­ików i co roku wymie­nia się go jako kan­dy­da­ta do nagro­dy Nobla.

Nádas kodu­je pamięć poszcze­gól­nych boha­te­rów przez pry­zmat oso­bi­stych doświad­czeń, a indy­wi­du­al­ne dozna­nia czy­nią zda­rze­nia histo­rycz­ne żywą mate­rią ludz­kiej egzy­sten­cji. Biblia i inne histo­rie to debiut z 1967 roku. Wszyst­kie posta­ci z ksią­żek pisa­rza to ludzie nazna­cze­ni przez powo­jen­ną histo­rię Węgier, psy­chicz­nie oka­le­cze­ni, szu­ka­ją­cy swo­je­go miej­sca w świe­cie, w któ­rym za uczci­wość wobec same­go sie­bie czę­sto trze­ba zapła­cić wyso­ką cenę.

Tak też jest w tytu­ło­wej Biblii – opo­wie­ści o chłop­cu, któ­re­go rodzi­ce są funk­cjo­na­riu­sza­mi komu­ni­stycz­ny­mi. W tle roz­wi­ja się mło­dzień­cza miłość i doj­rze­wa – na razie nie­wy­raź­ny, intu­icyj­ny i nie­jed­no­znacz­ny – kon­flikt ze świa­tem rodzi­ców, któ­rzy wycho­wu­ją chłop­ca w luk­su­so­wej jak na owe cza­sy, „pań­stwo­wej” wil­li. Opo­wia­da­nie jest prze­nik­nię­te groź­nym pod­skór­nym prze­czu­ciem, że w domu komu­ni­stycz­nych lumi­na­rzy dzie­je się zło.

Na czym pole­ga pisar­ski geniusz Náda­sa? Zda­niem Miło­sza Wali­gór­skie­go: „odpo­wiedź na to pyta­nie daje już debiu­tanc­ki zbiór. To umie­jęt­ność pro­wa­dze­nia rów­no­le­gle kil­ku zło­żo­nych nar­ra­cji, gęsta fabu­ła połą­czo­na z prze­ni­kli­wym obser­wa­tor­skim zacię­ciem, wyjąt­ko­wy styl”. I dalej doda­je: „Nádas udo­wad­nia, że potra­fi patrzeć na świat ocza­mi dziec­ka, a jed­no­cze­śnie zary­so­wać przed czy­tel­ni­kiem psy­cho­lo­gicz­ny por­tret nęka­nej reżi­mo­wy­mi kosz­ma­ra­mi Euro­py XX wie­ku”.

Twór­czość Náda­sa, inno­wa­cyj­na i skom­pli­ko­wa­na pod wzglę­dem języ­ko­wym, jest praw­dzi­wym wyzwa­niem trans­la­to­lo­gicz­nym. Pod­ję­ła je po raz kolej­ny Elż­bie­ta Sobo­lew­ska – wybit­na tłu­macz­ka i badacz­ka lite­ra­tu­ry węgier­skiej, znaw­czy­ni kul­tu­ry Węgier, któ­ra ma w swo­im dorob­ku prze­kła­dy naj­wy­bit­niej­szych – i naj­bar­dziej wyma­ga­ją­cych zara­zem – węgier­skich twór­ców. Biblia i inne histo­rie to jej kolej­ne dzie­ło.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry