Péter NÁDAS: Pamięć

Już dzi­siaj swo­ją ofi­cjal­ną pre­mie­rę ma Pamięć, legen­dar­na powieść Péte­ra Náda­sa. Na język pol­ski monu­men­tal­ne dzie­ło węgier­skie­go pisa­rza i ese­isty prze­ło­ży­ła Elż­bie­ta Sobo­lew­ska.

Już dzi­siaj swo­ją ofi­cjal­ną pre­mie­rę ma Pamięć, legen­dar­na powieść Péte­ra Náda­sa. Na język pol­ski monu­men­tal­ne dzie­ło węgier­skie­go pisa­rza i ese­isty prze­ło­ży­ła Elż­bie­ta Sobo­lew­ska. Wybit­na i prze­tłu­ma­czo­na już pra­wie na wszyst­kie euro­pej­skie języ­ki książ­ka wresz­cie tra­fia w ręce pol­skie­go czy­tel­ni­ka. Nádas od lat nie tyl­ko jest wymie­nia­ny jako kan­dy­dat do lite­rac­kiej Nagro­dy Nobla, ale też cie­szy się opi­nią jed­ne­go z naj­więk­szych inno­wa­to­rów współ­cze­snej pro­zy węgier­skiej.

Powieść w zaska­ku­ją­cy spo­sób łączy nowa­tor­ską nie­li­ne­ar­ną kon­struk­cję z tra­dy­cją pro­zy począt­ków XX wie­ku. Nádas, przed­sta­wia­jąc losy poko­le­nia lat pięć­dzie­sią­tych, wra­ca do naj­więk­szych traum węgier­skiej histo­rii, mro­ków sta­li­ni­zmu i dra­ma­tu powsta­nia z 1956 roku. Świa­do­me odwo­ła­nia do twór­czo­ści Tho­ma­sa Man­na two­rzą płasz­czy­znę cza­so­wą, w któ­rej ludz­ka pamięć kodu­je histo­rię przez pry­zmat oso­bi­stych doświad­czeń.

Nádas w Pamię­ci fascy­nu­je się z jed­nej stro­ny twór­czo­ścią auto­ra Cza­ro­dziej­skiej góry, z dru­giej nato­miast pro­zą Mar­ce­la Pro­usta. Do fran­cu­skie­go pisa­rza zbli­ża­ją Náda­sa takie cechy jak nasta­wie­nie na detal oraz opo­wia­da­nie histo­rii przez pry­zmat wspo­mnień jed­nost­ki (boha­te­rem jest węgier­ski pisarz nie tyl­ko przy­po­mi­na­ją­cy sobie czas, kie­dy miesz­kał w Ber­li­nie, ale rów­nież piszą­cy na naszych oczach inną powieść).

Jak zro­zu­mieć burz­li­wą histo­rię poprzed­nie­go wie­ku? Węgier­ski pisarz, por­tre­tu­jąc rze­czy­wi­stość lat powo­jen­nych, przy­wo­łu­je tyl­ko te wyda­rze­nia, któ­re mia­ły miej­sce, osa­dza swo­ich boha­te­rów w świe­cie, jaki ist­niał napraw­dę. Boha­te­ro­wie Náda­sa z pew­no­ścią wyda­ją się nam zna­jo­mi – doświad­czy­li bowiem podob­nych repre­sji i nie­do­god­no­ści jak inni miesz­kań­cy komu­ni­stycz­ne­go blo­ku wschod­nie­go.

Pamięć zosta­ła nazwa­na przez Susan Son­tag „naj­więk­szą powie­ścią naszych cza­sów i jed­ną z naj­więk­szych ksią­żek stu­le­cia”. Jej pierw­szy węgier­ski wydaw­ca, Gábor Csor­dás, napi­sał, że po trzy­dzie­stu latach od pierw­sze­go wyda­nia „zdą­ży­ła pod­bić Euro­pę i Ame­ry­kę, a tak­że stać się czę­ścią świa­to­wej kul­tu­ry” i jako taka znaj­du­je się dziś „wśród innych wiel­kich powie­ści doko­nu­ją­cych syn­te­zy ducho­we­go kry­zy­su i doświad­czeń życio­wych czło­wie­ka XX wie­ku”.

Z kolei Elż­bie­ta Sobo­lew­ska, pol­ska tłu­macz­ka Pamię­ci, przy­zna­ła, że „powieść Náda­sa jest tek­stem wyjąt­ko­wo skom­pli­ko­wa­nym for­mal­nie, a wie­lo­krot­nie zło­żo­ne zda­nia, w któ­rych prze­wi­ja­ją się na zmia­nę kolej­ne posta­cie, sta­no­wi­ły o praw­dzi­wej trud­no­ści prze­kła­du. Jak też o trud­nej dostęp­no­ści tek­stu dla czy­tel­ni­ka, tak­że tłu­ma­cza czy redak­to­ra, nawy­kłych do języ­ka, któ­ry na pozio­mie gra­ma­ty­ki roz­róż­nia rodzaj żeń­ski i męski”.

Péter Nádas uro­dził się w 1942 roku w Buda­pesz­cie. Jest pro­za­ikiem, dra­ma­to­pi­sa­rzem i ese­istą. W latach sześć­dzie­sią­tych stu­dio­wał dzien­ni­kar­stwo i foto­gra­fię, przez jakiś czas pra­co­wał jako dzien­ni­karz. Do tej pory opu­bli­ko­wał oko­ło 30 ksią­żek, z któ­rych naj­waż­niej­szą jest wyda­na w 1986 roku Pamięć. Był wie­lo­krot­nie nagra­dza­ny, m.in. Nagro­dą Milána Füsta, Mikes Kele­men Kör Pri­ze, Nagro­dą Atti­li Józ­se­fa, Prix du Meil­leur Livre Étran­ger czy Nagro­dą Fran­za Kaf­ki.