Rae ARMANTROUT: Ciemna materia

Na kil­ka dni przed wizy­tą Rae Arman­tro­ut w Pol­sce nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go uka­zu­je się jej Ciem­na mate­ria w prze­kła­dzie Kac­pra Bart­cza­ka. Lau­re­at­ka Nagro­dy Pulit­ze­ra oraz Natio­nal Book Cri­tics Circ­le Award będzie gościem spe­cjal­nym tego­rocz­nej Sta­cji Lite­ra­tu­ra 23 zapla­no­wa­nej mię­dzy 13 a 15 wrze­śnia w Stro­niu Ślą­skim i Sien­nej.

Na kil­ka dni przed wizy­tą Rae Arman­tro­ut w Pol­sce nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go uka­zu­je się jej Ciem­na mate­ria w prze­kła­dzie Kac­pra Bart­cza­ka. Lau­re­at­ka Nagro­dy Pulit­ze­ra oraz Natio­nal Book Cri­tics Circ­le Award będzie gościem spe­cjal­nym tego­rocz­nej Sta­cji Lite­ra­tu­ra 23. Rae Arman­tro­ut koja­rzo­na jest przede wszyst­kim z ruchem poetyc­kim L=A=N=G=U=A=G=E, któ­ry oka­zał się jed­nym z naj­bar­dziej wpły­wo­wych zja­wisk poetyc­kich w Sta­nach Zjed­no­czo­nych pod koniec XX wie­ku. W swo­jej twór­czo­ści łączy for­mal­ny i języ­ko­wy eks­pe­ry­men­ta­lizm z kry­tycz­nym usta­wie­niem poezji wobec domi­nu­ją­cych ide­olo­gii kul­tu­ro­wych i spo­łecz­nych.

W wywia­dzie, jakie­go udzie­li­ła biBLio­te­ce, Rae Arman­tro­ut tak mówi o swo­im pisa­niu: „Dla mnie wier­sze są spo­so­bem reago­wa­nia na napły­wa­ją­ce wido­ki, dźwię­ki i infor­ma­cje. Pozwa­la­ją mi mówić nie­ja­ko w odpo­wie­dzi, nawet jeśli mówię do świa­ta, któ­ry nie może mnie sły­szeć. Są miej­scem, w któ­rym mogę pytać o to, jak mają się rze­czy i spra­wy. A to poma­ga mi żyć i pozo­sta­wać przy zdro­wych zmy­słach. Nie rosz­czę sobie pra­wa do poglą­du, że moje wier­sze poma­ga­ją żyć innym ludziom. Sami muszą to stwier­dzić. Wiem tyle, że kie­dy sama czy­tam wier­sze bądź pro­zę (albo kie­dy oglą­dam fil­my), to chcę cze­goś, co mnie tro­chę wypro­wa­dzi z rów­no­wa­gi, zmu­si do myśle­nia”.

Zda­niem Anny Kału­ży: „Jej wier­sze odno­szą się do wszyst­kich sprzecz­no­ści, trud­no­ści i opo­rów, na jakie tra­fia czło­wiek, gdy mówi o mate­rial­nym świe­cie nie­zde­fi­nio­wa­nych obiek­tów, chcąc je włą­czyć do ‘ludz­kie­go’ świa­ta. Arman­tro­ut stać na poka­za­nie wie­lu pozio­mów orga­ni­za­cji tego świa­ta: od ato­mów po spo­łecz­ne kon­ste­la­cje. Ich spla­ta­nie sprzy­ja nie­okre­ślo­no­ści, sprzy­ja też roz­ma­itym eks­pe­ry­men­tom per­cep­cyj­nym. Wie­le jej wier­szy zro­bio­nych jest tak, jak na przy­kład ‘Przy­jem­ność’: od razu dostrze­ga­my nie­współ­mier­ność pomię­dzy sekwen­cja­mi zdań-wyda­rzeń, nawet jeśli póź­niej chce­my przy­bli­żyć do sie­bie te sekwen­cje”.

Wśród kon­tek­stów nale­żą­cych do życia zbio­ro­wo­ści iro­ni­zu­ją­ce mon­ta­że Arman­tro­ut bada­ją moż­li­wość odnie­sień i nastro­jów bar­dziej pry­wat­nych bądź nawet intym­nych. Nie­mal zawsze będzie to jed­nak intym­ność wyne­go­cjo­wa­na, wydzie­lo­na przez samą pra­cę wier­sza spo­śród agre­syw­ne­go ide­olo­gicz­ne­go szu­mu infor­ma­cyj­ne­go, któ­ry sta­no­wi dziś nasz codzien­ny habi­tat. „Ser­ce tej poezji jest zakry­te, mrocz­ne, nie­oczy­wi­ste” – pisze w posło­wiu do książ­ki Kac­per Bart­czak. „Loku­je się gdzieś wokół nie­wy­mier­ne­go punk­tu magne­tycz­ne­go, z któ­re­go pocho­dzi czyn­ność dys­try­bu­cji zesta­wień. W ten spo­sób sam wiersz sta­je się polem induk­cyj­nym – dopie­ro w jego wnę­trzu moż­na dostrzec nie tyle samą prze­ni­kal­ność obsza­rów życia, ile ich fatal­ną roz­pa­dli­wość. Jed­nak zakres owych pro­ce­sów nie pozo­sta­wia żad­ne­go azy­lu”.

Poety­ka Arman­tro­ut sta­no­wi zatem przy­kład współ­cze­sne­go prze­two­rze­nia tech­nik moder­ni­stycz­nych. Typo­wy dla jej wier­szy mini­ma­li­stycz­ny mon­taż luź­no kore­spon­du­ją­cych ze sobą frag­men­tów, winie­tek, cyta­tów, uwag, lirycz­nej reflek­sji i zwy­czaj­ne­go języ­ko­we­go szu­mu wywo­dzi się z tech­nik ima­ży­zmu Poun­da i Wil­liam­sa oraz poetyc­kie­go mate­ria­li­zmu obiek­ty­wi­stów. Tech­ni­ki te w jej wier­szach współ­ist­nie­ją ze zwięk­szo­ną chłon­no­ścią róż­no­rod­nych reje­strów, typo­wą dla szko­ły nowo­jor­skiej. W efek­cie otrzy­mu­je­my mister­nie skon­stru­owa­ne aran­ża­cje, pre­cy­zyj­ne poetyc­kie mecha­ni­zmy, któ­re anga­żu­ją sze­ro­kie spek­trum pew­nych sie­bie poglą­dów na temat ota­cza­ją­ce­go nas świa­ta.

Łączą­ca ele­men­ty spu­ści­zny Emi­ly Dic­kin­son, Wil­lia­ma Car­lo­sa Wil­liam­sa, obiek­ty­wi­stów i ima­ży­stów poezja Rae Arman­tro­ut była wie­lo­krot­nie nagra­dza­na. Naj­bar­dziej zna­ną jej książ­ką jest tom Ver­sed z 2009 roku, za któ­ry otrzy­ma­ła wspo­mnia­ne nagro­dy: Pulit­ze­ra oraz Natio­nal Book Cri­tics Circ­le Award. To dwu­dzie­sta „ame­ry­kań­ska” książ­ka Biu­ra Lite­rac­kie­go, a poet­ka nale­ży do gro­na zna­ko­mi­tych twór­ców zza oce­anu (wcze­śniej­si to m.in.: Lau­rie Ander­son, Jorie Gra­ham, August Kle­in­zah­ler i Edmund Whi­te), któ­rzy w ostat­nich latach odwie­dza­ją naj­star­szy pol­ski festi­wal lite­rac­ki. Spo­tka­nie z autor­ką zapla­no­wa­ne jest ostat­nie­go dnia Sta­cji Lite­ra­tu­ra 23 – w sobo­tę 15 wrze­śnia o godzi­nie 18:00.