Raymond QUENEAU: Niedziela życia

W tłu­ma­cze­niu Han­ny Igal­son-Tygiel­skiej uka­za­ła się wła­śnie w Biu­rze Lite­rac­kim Nie­dzie­la życia Ray­mon­da Quene­au. Dłu­go wycze­ki­wa­ny prze­kład powie­ści jed­ne­go z naj­cie­kaw­szych fran­cu­skich pisa­rzy XX wie­ku posze­rza dostęp­ny po pol­sku kanon twór­czo­ści auto­ra Psiej traw­ki o nie­zwy­kle waż­ną pozy­cję. Książ­ka zosta­ła wyda­na w ramach „Kla­sy­ki z Euro­py”, któ­ra do tej pory przy­nio­sła m.in. Kocha­jąc Henry’ego Gre­ena, Epi­fa­nie i Por­tret arty­sty w wie­ku mło­dzień­czym Jame­sa Joyce’a.

Fran­cu­skie wyda­nie Nie­dzie­li życia (1952) oddzie­la od być może naj­waż­niej­szej powie­ści pisa­rza, Zazie w metrze, i nie­co póź­niej­sze­go zało­że­nia słyn­ne­go Warsz­ta­tu Lite­ra­tu­ry Poten­cjal­nej (OuLi­Po) nie­ca­ła deka­da. W języ­ku ory­gi­na­łu, chcia­ło­by się powie­dzieć, to nie­le­d­wie epo­ka. Jeśli bowiem Zazie moż­na w lite­ra­tu­rze fran­cu­skiej uznać za utwór prze­ło­mo­wy, któ­rym Quene­au zbli­żył się do zatar­cia gra­ni­cy mię­dzy języ­kiem pisa­nym a mówio­nym, do stwo­rze­nia języ­ka neo­fran­cu­skie­go, to Nie­dzie­la już ten prze­łom deli­kat­nie, acz suge­styw­nie zapo­wia­da­ła.

Pro­za Quene­au pod­da­na jest mate­ma­tycz­ne­mu wręcz rygo­ro­wi, nie­przy­pad­ko­wo skła­da się aku­rat z 21 roz­dzia­łów, do tego spię­ta tema­tycz­ną klam­rą – „powieść mądro­ści”, jak okre­ślił ją Ale­xan­dre Kojève, autor słyn­nych wykła­dów wpro­wa­dza­ją­cych do Hegla Feno­me­no­lo­gii ducha, któ­re Quene­au spi­sał i opra­co­wał. Nie­dzie­la to powieść filo­zo­ficz­na, stu­dium absur­dal­no­ści świa­ta, w szcze­gól­no­ści zaś – zła woj­ny, o któ­rej pisze się tu już z bez­piecz­ne­go, choć nie­zwal­nia­ją­ce­go z odpo­wie­dzial­no­ści, dystan­su. Przy tym wszyst­kim – to rzecz zaska­ku­ją­co zabaw­na, ope­ru­ją­ca kalam­bu­rem, języ­ko­wą grą z fine­zją nada­ją­cą im dodat­ko­we­go cię­ża­ru.

Quene­au bowiem, świa­do­my nie­ja­sne­go, dwu­znacz­ne­go związ­ku lite­ra­tu­ry z rze­czy­wi­sto­ścią, panu­je w swo­ich utwo­rach nad każ­dym sło­wem (para­dok­sal­nym przy­kła­dem niech będzie poja­wia­ją­ce się w co naj­mniej kil­ku­na­stu wer­sjach nazwi­sko jed­ne­go z boha­te­rów). „Posta­cie – jak gło­si dru­gie mot­to – wystę­pu­ją­ce w tej powie­ści są praw­dzi­we i wszel­kie podo­bień­stwo do osób nie­ist­nie­ją­cych jest przy­pad­ko­we”. Jeśli coś w tej lite­rac­kiej grze ude­rza, to jej powa­ga – posta­cie są praw­dzi­we, bo to typy ludz­kie, ale jed­no­cze­śnie – Julia i Valen­tin to zwy­czaj­nie Jose­phi­ne Mignot i jej mał­żo­nek Augu­ste Hen­ri Quene­au, rodzi­ce uro­dzo­ne­go 21 lute­go 1903 roku Ray­mon­da.

Ray­mond Quene­au uro­dził się w Haw­rze. Jest auto­rem kil­ku­na­stu powie­ści, ese­jów, poema­tów, komen­ta­to­rem Hegla. Stu­dio­wał filo­zo­fię, psy­cho­lo­gię i nauki mate­ma­tycz­ne. Był lek­to­rem wydaw­nic­twa Gal­li­mard (od 1938), człon­kiem Aka­de­mii Gon­co­ur­tów (1951–1970) i dyrek­to­rem Ency­klo­pe­dii Ple­ja­dy (od 1954). W pol­skim prze­kła­dzie uka­za­ły się do tej pory Pier­rot mon ami (2002), Dzie­ła zebra­ne Sal­ly Mary (2003), Ćwi­cze­nia sty­li­stycz­ne (2005), Zazie w metrze (2005) i Psia traw­ka (2014). Zmarł w 1976 roku w Pary­żu.

Nie­dzie­la życia uka­za­ła się dzię­ki wspar­ciu udzie­la­ne­mu w ramach pro­gra­mu Kre­atyw­na Euro­pa. W cyklu „Kla­sy­ka z Euro­py”, oprócz powie­ści Gre­ena, Joy­ce­’a i Quene­au, w naj­bliż­szym cza­sie opu­bli­ko­wa­ne zosta­ną jesz­cze Morze Kara­lu­chów Tom­ma­sa Lan­dol­fie­go, Zimo­wa dziew­czy­na Phi­li­pa Lar­ki­na i Tro­pi­zmy Natha­lie Sar­rau­te. Książ­ka swo­ją ofi­cjal­ną pre­mie­rę mia­ła pod­czas Sta­cji Lite­ra­tu­ra 21. Zama­wiać moż­na ją w księ­gar­ni poezjem.pl.