Réka MÁN-VÁRHEGYI: Magnetyczna góra

W Biu­rze Lite­rac­kim uka­za­ła się dzi­siaj okrzyk­nię­ta „pierw­szą węgier­ską powie­ścią #MeToo” i uho­no­ro­wa­na Nagro­dą Lite­rac­ką Unii Euro­pej­skiej Magne­tycz­na góra Réki Mán-Vár­he­gyi. To przede wszyst­kim wni­kli­wa dia­gno­za spo­łecz­na Węgier deka­dę po trans­for­ma­cji, obraz spo­łe­czeń­stwa podzie­lo­ne­go od stu­le­cia na dwa skon­flik­to­wa­ne ugru­po­wa­nia – kon­ser­wa­ty­stów zwią­za­nych z kla­są ludo­wą i miej­skich libe­ra­łów.

W Biu­rze Lite­rac­kim uka­za­ła się dzi­siaj okrzyk­nię­ta „pierw­szą węgier­ską powie­ścią #MeToo” i uho­no­ro­wa­na Nagro­dą Lite­rac­ką Unii Euro­pej­skiej „Magne­tycz­na góra” Réki Mán-Vár­he­gyi. To przede wszyst­kim wni­kli­wa dia­gno­za spo­łecz­na Węgier deka­dę po trans­for­ma­cji, obraz spo­łe­czeń­stwa podzie­lo­ne­go od stu­le­cia na dwa skon­flik­to­wa­ne ugru­po­wa­nia – kon­ser­wa­ty­stów zwią­za­nych z kla­są ludo­wą i miej­skich libe­ra­łów.

Ta wcią­ga­ją­ca od pierw­szej stro­ny histo­ria, świet­nie prze­tłu­ma­czo­na przez wyróż­nio­ną Ange­lu­sem za „Pamięć” Péte­ra Náda­sa Elż­bie­tę Sobo­lew­ską, zosta­je opo­wie­dzia­na z per­spek­ty­wy dwóch głów­nych boha­te­rek: pocho­dzą­cej z pro­le­ta­riac­kie­go osie­dla Békásme­gy­er stu­dent­ki Réki oraz wywo­dzą­cej się z buda­pesz­teń­skiej inte­li­gen­cji Eni­kő, któ­ra pro­wa­dzi na uni­wer­sy­te­cie zaję­cia z kry­ty­ki femi­ni­stycz­nej.

W swo­jej peł­nej iro­nii powie­ści Réka Mán-Vár­he­gyi sta­wia wie­le pytań zwią­za­nych z kobie­cą toż­sa­mo­ścią, ale tak­że z odpo­wie­dzial­no­ścią inte­lek­tu­ali­stów. To powieść psy­cho­lo­gicz­no-oby­cza­jo­wa o byciu kobie­tą w świe­cie rzą­dzo­nym przez męż­czyzn, kry­ty­ka zmur­sza­łe­go sys­te­mu aka­de­mic­kie­go, a do tego nar­ra­cja cią­żą­ca od reali­zmu ku sur­re­ali­zmo­wi – temu magne­ty­zmo­wi nie spo­sób się oprzeć!

W roz­mo­wie z autor­ką, jaka zosta­ła opu­bli­ko­wa­na w Maga­zy­nie Lite­rac­kim biBLio­te­ka autor­ka mówi m.in.: „Dziś dys­po­nu­je­my już ogrom­ną lite­ra­tu­rą i ilo­ścią danych na popar­cie twier­dze­nia, że dys­kry­mi­na­cja kobiet ze wzglę­du na płeć ma miej­sce rów­nież w wyso­ko wykwa­li­fi­ko­wa­nym, ‘inte­lek­tu­al­nym’ świe­cie tak aka­de­mii, jak i lite­ra­tu­ry”. I w innym miej­scu: „Dla nie­któ­rych posta­ci, pew­ne pod­sta­wy teo­re­tycz­ne mogą, sta­no­wić swe­go rodza­ju narzę­dzia, za pomo­cą któ­rych potra­fią one inter­pre­to­wać swój świat. Sta­no­wić to może dla nich pierw­szy krok w kie­run­ku wol­no­ści”.

W swo­jej recen­zji Juliusz Pie­li­chow­ski doda­je: „Dużym atu­tem ‘Magne­tycz­nej góry’ jest uka­za­nie odmien­nych postaw, jakie poszcze­gól­ne boha­ter­ki przyj­mu­ją wobec opre­syj­nej, nie­kie­dy wręcz otwar­cie wro­giej rze­czy­wi­sto­ści, by na róż­nych pozio­mach zama­ni­fe­sto­wać swo­ją pod­mio­to­wość. To kobie­ty oka­zu­ją się tymi, któ­re zdol­ne są prze­trzy­mać naj­cięż­sze nawet razy wymie­rza­ne przez rze­czy­wi­stość i osta­tecz­nie odnieść jakąś for­mę zwy­cię­stwa, choć­by nawet było ono poło­wicz­ne albo oku­pio­ne gorz­ką świa­do­mo­ścią”.

W posło­wiu, jakie towa­rzy­szy „Magne­tycz­nej górze”, Elż­bie­ta Sobo­lew­ska wspo­mi­na o jesz­cze jed­nym atu­cie tej książ­ki: „Krzysz­tof Var­ga opi­sy­wał współ­cze­snych buda­pesz­teń­skich drob­no­miesz­czan, brzyd­kich ludzi środ­ka, któ­rym poza świet­ną i sma­ko­wi­cie opi­sa­ną węgier­ską kuch­nią nie za bar­dzo jest cze­go zazdro­ścić. Spo­tkał się za to na Węgrzech z kry­ty­ką i obu­rze­niem. Ale nie się­gnął do warstw spo­łecz­nych z dwóch prze­ciw­le­głych bie­gu­nów, cze­go uda­ło się doko­nać Réce Mán-Vár­he­gyi”.

Uro­dzo­na w 1979 roku Réka Mán-Vár­he­gyi spę­dzi­ła dzie­ciń­stwo w Târ­gu Mureș w Rumu­nii. Po upad­ku reżi­mu komu­ni­stycz­ne­go w 1990 roku prze­pro­wa­dzi­ła się na Węgry, a od 1992 roku ma węgier­skie oby­wa­tel­stwo. Stu­dio­wa­ła nauki spo­łecz­ne, spe­cja­li­zu­je się w etno­lo­gii i bada­niach nad mniej­szo­ścia­mi, od wie­lu lat pra­cu­je jed­nak jako redak­tor­ka ksią­żek dla dzie­ci. Obec­nie miesz­ka w Buda­pesz­cie.

Jej pierw­szy zbiór opo­wia­dań „Bol­dog­ta­lan­ság az Auró­ra-tele­pen” (2014, pol­ski tytuł: „Nie­szczę­ście na osie­dlu Auro­ra”) został przez kry­ty­kę okrzyk­nię­ty nie­zwy­kle doj­rza­łym debiu­tem. Autor­ka ma też w dorob­ku dwie książ­ki dla dzie­ci i jed­ną dla mło­dzie­ży. Jest lau­re­at­ką Nagro­dy Lite­rac­kiej JAK­ken­dő (2013), Sty­pen­dium Lite­rac­kie­go Péte­ra Horvátha (2015) i Nagro­dy Lite­rac­kiej Tibo­ra Déry­ego (2018).

Elż­bie­ta Sobo­lew­ska jest hun­ga­ryst­ką, redak­tor­ką, tłu­macz­ką i popu­la­ry­za­tor­ką współ­cze­snej pro­zy węgier­skiej, głów­nie z nur­tu post­mo­der­ni­zmu, oraz mena­dżer­ką pro­jek­tów wydaw­ni­czych. Zosta­ła uho­no­ro­wa­na Nagro­dą im. Milána Füsta za cało­kształt pra­cy trans­la­tor­skiej (2015). Jest autor­ką roz­mów z naj­wy­bit­niej­szy­mi pisa­rza­mi węgier­ski­mi (któ­rych książ­ki tak­że tłu­ma­czy­ła), taki­mi jak Imre Ker­tész, Lász­ló Krasz­na­hor­kai i Péter Nádas.

Książ­ka uka­zu­je się w serii „Nowe pro­za­tor­skie gło­sy z Euro­py”. Roz­wi­ja ona reali­zo­wa­ny od 2016 roku w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra pro­jekt, w ramach któ­re­go pol­scy czy­tel­ni­cy pozna­ją naj­cie­kaw­szych nowych twór­ców euro­pej­skich reko­men­do­wa­nych przez cenio­ne festi­wa­le, insty­tu­cje i wydaw­ców ze Sta­re­go Kon­ty­nen­tu, z jaki­mi festi­wal Biu­ra Lite­rac­kie­go dzia­ła w ramach mię­dzy­na­ro­do­wych sie­ci współ­pra­cy.

Réka Mán-Vár­he­gyi wraz z pre­mie­ro­wą książ­ką zago­ści na tego­rocz­nej Sta­cji Lite­ra­tu­ra 25, któ­ra zosta­ła zapla­no­wa­na mię­dzy 10 a 13 wrze­śnia 2020 roku w Stro­niu Ślą­skim i Sien­nej. Spo­tka­nie z jej udzia­łem odbę­dzie się w trze­cim dniu festi­wa­lu o godzi­nie 12:00. Wyda­nie książ­ki zosta­ło wspar­te przez Unię Euro­pej­ską w ramach pro­gra­mu Kre­atyw­na Euro­pa, a tak­że Muzeum Petőfie­go z Buda­pesz­tu.