Ryszard KRYNICKI: Pęd pogoni, pęd ucieczki

Pęd pogo­ni, pęd uciecz­ki – debiu­tanc­ki tom Ryszar­da Kry­nic­kie­go, uka­zał się wła­śnie w Biu­rze Lite­rac­kim po raz pierw­szy w posta­ci zgod­nej z ory­gi­nal­nym pro­jek­tem z 1968 roku: bez inge­ren­cji cen­zu­ry i wydaw­cy, przez któ­re autor Prze­kre­ślo­ne­go począt­ku zmu­szo­ny był książ­kę odrzu­cić. W obec­nej edy­cji zamiesz­czo­no czte­ry rysun­ki tuszem Andrze­ja Bere­ziń­skie­go, pier­wot­nie wry­so­wa­ne poecie do jego pry­wat­ne­go egzem­pla­rza. To, moż­na rzec, ponow­ny debiut jed­ne­go z naj­wy­bit­niej­szych poetów i tłu­ma­czy nie tyl­ko swo­je­go poko­le­nia, ale wła­ści­wie całej powo­jen­nej liry­ki.

Swo­je miej­sce w histo­rii lite­ra­tu­ry Kry­nic­ki zajął już daw­no – nie­mal­że od począt­ku swo­jej twór­czej dzia­łal­no­ści uzna­wa­ny był przez kry­ty­kę za bodaj naj­cie­kaw­sze­go poetę Nowej Fali, a kolej­ne książ­ki zda­wa­ły się tyl­ko utwier­dzać wszyst­kich w tym prze­ko­na­niu. Na szczę­ście jed­nak język auto­ra Orga­ni­zmu zbio­ro­we­go nie kost­niał, nie sztyw­niał mu w ustach, choć z bie­giem cza­su coraz wyraź­niej­szy sta­wał się kie­ru­nek prze­mian jego lite­rac­kiej dyk­cji: od dłu­giej, roz­bu­do­wa­nej fra­zy poeta prze­szedł do wer­sów krót­kich jak odde­chy, do poezji bli­skiej zamilk­nię­ciu.

Mając w pamię­ci zmia­nę poety­ki, moż­na czy­tać otwie­ra­ją­ce tom mot­to z Podró­ży do pie­kieł Bole­sła­wa Miciń­skie­go – „…podróż może być poszu­ki­wa­niem same­go sie­bie, może być uciecz­ką przed sobą, może mieć cha­rak­ter poku­ty i kary…” – jako zapo­wiedź książ­ki, ale też całej twór­czo­ści Kry­nic­kie­go. Poja­wia­ją­cy się z nie­zwy­kłą czę­sto­tli­wo­ścią już w debiu­cie motyw podró­ży (będą­cej warun­kiem pozna­nia, tak­że same­go sie­bie: „żeby kogoś poznać – trze­ba się wybrać z nim w podróż”) każe bowiem myśleć o (lite­rac­kiej) dro­dze i otwar­to­ści jako o klu­czo­wych momen­tach tej poezji.

Tym, co we wcze­snych wier­szach Kry­nic­kie­go zachwy­ca, jest nie tyle jej moral­ne zaan­ga­żo­wa­nie, opo­wie­dze­nie się po stro­nie spo­łe­czeń­stwa wal­czą­ce­go z wła­dzą, lecz przede wszyst­kim poetyc­ka, języ­ko­wa pasja; nad­zwy­czaj­ne mistrzo­stwo – czy to w ope­ro­wa­niu para­dok­sem, czy zesta­wia­niu ze sobą podob­nie brzmią­cych słów oraz wyzy­ski­wa­niu i two­rze­niu sie­ci ukry­tych (nie­uświa­do­mio­nych?) związ­ków i zna­czeń. Mimo to jed­nak Pęd pogo­ni – czy szcze­gól­ny lin­gwizm auto­ra – jest być może naj­cie­kaw­szym przy­kła­dem reali­za­cji Barań­cza­ko­we­go zesta­wie­nia „ety­ki i poety­ki”.

W odau­tor­skim sło­wie Kry­nic­ki w ten spo­sób komen­to­wał swo­je wcze­sne utwo­ry: „Jeże­li nawet w pierw­szych wier­szach odwa­ży­łem się kil­ka­krot­nie na bez­wstyd zwie­rze­nia, to dzia­ło się to jedy­ne przez zaprze­cze­nie: czu­ło­ści – obo­jęt­no­ścią, powa­gi – iro­nią, gestu kre­acyj­ne­go – cyta­tem z rze­czy­wi­sto­ści, auten­tycz­no­ści – misty­fi­ka­cją. Może wstyd poetyc­ki, a może cha­rak­te­ry­stycz­na dla nasze­go cza­su publicz­ność tajem­ni­cy nie pozwa­la mi napi­sać wier­sza, któ­ry był­by bar­dziej ocze­ki­wa­niem niż wąt­pli­wo­ścią, któ­ra, czyż może być jed­nak­że naszą jedy­ną pew­no­ścią i wia­rą?”.

Książ­ka uka­zu­je się dzię­ki finan­so­wej pomo­cy Mini­ster­stwa Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go w nie­wiel­kim nakła­dzie. By ją zdo­być, naj­le­piej sko­rzy­stać z księ­gar­ni poezjem.pl, w któ­rej dostęp­ne są wszyst­kie książ­ki Biu­ra Lite­rac­kie­go, część z nich rów­nież w wer­sji elek­tro­nicz­nej.