Siemion CHANIN: ale nie to

Tom ale nie to Sie­mio­na Cha­ni­na już w księ­gar­niach. Eks­pe­ry­men­ty łotew­skie­go twór­cy otwie­ra­ją wachlarz nowych moż­li­wo­ści pisa­nia i tłu­ma­cze­nia. Książ­ka w prze­kła­dzie Boh­da­na Zadu­ry pomo­że nam poznać współ­twór­cę tekst-gru­py „Orbi­ta”, jed­ne­go z pierw­szych poetów, któ­rzy roz­po­czę­li per­for­ma­tyw­ne poszu­ki­wa­nia cech wspól­nych mię­dzy róż­ny­mi for­ma­mi wyra­zu.

Sie­mion Cha­nin, współ­twór­ca tekst-gru­py „Orbi­ta”, jest jed­nym z pierw­szych poetów, któ­rzy roz­po­czę­li per­for­ma­tyw­ne poszu­ki­wa­nia cech wspól­nych mię­dzy róż­ny­mi for­ma­mi wyra­zu. Eks­pe­ry­men­ty Cha­ni­na pro­wa­dzą do ostroż­ne­go odkry­wa­nia rze­czy­wi­sto­ści. Cho­ciaż poeta dąży do zro­zu­mie­nia – o czym świad­czy jego dotych­cza­so­wy doro­bek arty­stycz­ny – to suge­ru­je, że nie moż­na go w peł­ni doświad­czyć. Pisze więc wier­sze iro­nicz­ne, zaska­ku­ją­ce, a następ­nie nostal­gicz­ne, wzru­sza­ją­ce. Nada­je zna­cze­nie temu, co wyda­je się nie­istot­ne. Czy­ta­my o miesz­ka­niu na wyna­jem – myśli­my o toż­sa­mo­ści. Tekst opo­wia­da o wspo­mnie­niu – nam przy­cho­dzi na myśl zapo­mi­na­nie. Się­ga­my po ale nie to – a znaj­du­je­my poezję, jakiej nam bra­ku­je.

Zda­niem Osta­pa Sły­wyń­skie­go: „Tak jak Cha­nin mógł­by, myślę, pisać ostat­ni poeta. Ostat­ni poeta tego świa­ta. Tego świa­ta medium, ste­no­gra­fi­sta jego przed­śmiert­nych słów”. Tek­sty Cha­ni­na kore­spon­du­ją z cza­sem i prze­strze­nią. Autor nie­ustan­nie zwra­ca uwa­gę na potrze­bę bez­po­śred­nie­go kon­tak­tu ze sztu­ką, szu­ka indy­wi­du­al­no­ści. Taka jest też jego poezja – drży, gra kon­wen­cja­mi, wymy­ka się temu, co dotych­czas pozna­ne. Prze­kład Boh­da­na Zadu­ry pozwa­la nam „poznać i zro­zu­mieć” kolej­ne­go fascy­nu­ją­ce­go auto­ra z Łotwy. „Tłu­ma­cze­nie jest inte­gral­ną czę­ścią pro­ce­su lite­rac­kie­go, ponie­waż każ­dy czy­tel­nik tłu­ma­czy wiersz na swój wła­sny język, na swój wła­sny idio­lekt” – stwier­dza Cha­nin pod­czas roz­mo­wy z Igo­rem Bie­ło­wem.

W szki­cu Kār­li­sa Vēr­di­ņša towa­rzy­szą­cym pre­mie­rze czy­ta­my: „Na sta­bil­ne obro­ty rze­czy i zmien­ne fra­ze­olo­gi­zmy nakła­da się gra języ­ko­wa, na języ­ko­wą grę nakła­da­ją się ocze­ki­wa­ne i nie­ocze­ki­wa­ne rymy, na rymy nakła­da­ją się kul­tu­ro­we alu­zje i wzię­te z ota­cza­ją­cej rze­czy­wi­sto­ści frag­men­ty języ­ka, któ­re z kolei mogą prze­obra­zić się w nowe prze­two­rzo­ne fra­ze­olo­gi­zmy”. Notat­ki ze świa­ta poka­wał­ko­wa­ne­go i roz­sz­cze­pio­ne­go, wie­lo­war­stwo­wy ste­no­gram jego schył­ko­wych słów. Sta­bil­ne obro­ty rze­czy są tu zakłó­ca­ne strza­ska­niem idio­mów, nagły­mi zmia­na­mi ryt­mów, zmą­ce­niem sko­ja­rzeń i brzmień. Na jego wier­sze pada mrocz­ny cień Kaf­ki i widać za nimi syl­wet­kę Orwel­la. Wszyst­kie tek­sty towa­rzy­szą­ce pre­mie­rze są dostęp­ne w naszym maga­zy­nie biBLio­te­ka.

Sie­mion Cha­nin, a wła­ści­wie Ale­xan­der Zapol, to poeta, tłu­macz i arty­sta, twór­ca poetyc­kich per­for­man­sów i insta­la­cji. Uro­dzo­ny w 1970 roku w Rydze, dzia­ła lite­rac­ko na rzecz rosyj­sko-łotew­skich spo­łecz­no­ści dwu­ję­zycz­nych. Współ­pra­cu­je z zało­żo­ną w 1999 roku tekst-gru­pą „Orbi­ta”, któ­ra poprzez lite­ra­tu­rę, sztu­ki wizu­al­ne, licz­ne publi­ka­cje i czę­ste wizy­ty na roz­ma­itych festi­wa­lach nagi­na gra­ni­ce mię­dzy enkla­wa­mi etnicz­ny­mi Łotwy i Rosji oraz Eura­zji i Euro­py. Cha­nin pisze po rosyj­sku, tłu­ma­czy mię­dzy inny­mi z języ­ka angiel­skie­go i łotew­skie­go, jego utwo­ry uka­za­ły się w języ­kach: łotew­skim, cze­skim, ukra­iń­skim, serb­skim oraz wło­skim. Jest twór­cą kil­ku tomów poetyc­kich oraz auto­rem anto­lo­gii Łotewska/rosyjska poezja. Wier­sze po rosyj­sku napi­sa­ne przez łotew­skich poetów.

Wraz z gru­pą „Orbi­ta” w 2019 roku poeta tra­fił do gro­na fina­li­stów The Purvītis Pri­ze, naj­waż­niej­szej i naj­bar­dziej pre­sti­żo­wej nagro­dy przy­zna­wa­nej arty­stom repre­zen­tu­ją­cym Łotwę, któ­rzy poprzez swo­ją sztu­kę budu­ją most łączą­cy współ­cze­sność i roz­wój epo­ki z kla­sycz­ny­mi war­to­ścia­mi. W tym samym roku Cha­nin wziął udział w wysta­wie „Phoetry/Poetography” bry­tyj­skie­go Museum of Futu­res we współ­pra­cy z Writer’s Cen­ter Uni­wer­sy­te­tu King­ston. Dołą­czył też do dwu­na­stu arty­stów, któ­rzy swo­imi pra­ca­mi wzbo­ga­ci­li wysta­wę Por­ta­ble Land­sca­pes: Memo­ries and Ima­gi­na­ries of Refu­gee Moder­nism w nowo­jor­skiej The James Gal­le­ry. Oprócz prac współ­cze­snych twór­ców pre­zen­to­wa­ła ona mate­ria­ły archi­wal­ne i dzie­ła łotew­skich emi­gran­tów oraz wysie­dlo­nych arty­stów two­rzą­cych w cza­sach Holo­kau­stu i sowiec­kiej oku­pa­cji.

Tom ale nie to nie jest pierw­szym spo­tka­niem Boh­da­na Zadu­ry z Sie­mio­nem Cha­ni­nem. Pol­ski poeta, pro­za­ik, kry­tyk i tłu­macz lite­rac­ki z języ­ków angiel­skie­go, rosyj­skie­go, ukra­iń­skie­go i węgier­skie­go doko­ny­wał już prze­kła­dów wier­szy łotew­skie­go twór­cy. Boh­dan Zadu­ra od lat współ­pra­cu­je z Biu­rem Lite­rac­kim, gdzie opu­bli­ko­wał ponad trzy­dzie­ści swo­ich ksią­żek, tak­że prze­kła­do­wych, w tym anto­lo­gie ukra­iń­ską i węgier­ską. Jest lau­re­atem licz­nych pol­skich i zagra­nicz­nych nagród, w tym: Wro­cław­skiej Nagro­dy Poetyc­kiej Sile­sius (2011), Mię­dzy­na­ro­do­wej Nagro­dy Lite­rac­kiej im. H. Sko­wo­ro­dy (2014) oraz Nagro­dy im. C.K. Nor­wi­da (2015). W 2018 roku został uho­no­ro­wa­ny Sile­siu­sem za cało­kształt twór­czo­ści.