Słynna Pamięć wreszcie po polsku

Biu­ro Lite­rac­kie opu­bli­ku­je nie­ba­wem monu­men­tal­ną, ponad sied­miu­set­stro­ni­co­wą Pamięć Péte­ra Náda­sa w prze­kła­dzie Elż­bie­ty Sobo­lew­skiej. Wybit­na i prze­tłu­ma­czo­na już na pra­wie wszyst­kie języ­ki euro­pej­skie powieść tra­fi wresz­cie tak­że do pol­skie­go czy­tel­ni­ka. Nádas jest nie tyl­ko wymie­nia­ny jako kan­dy­dat do lite­rac­kiej Nagro­dy Nobla, ale też cie­szy się opi­nią jed­ne­go z naj­więk­szych inno­wa­to­rów współ­cze­snej pro­zy węgier­skiej i euro­pej­skiej. Bez zna­jo­mo­ści tego dzie­ła trud­no dziś mówić o zro­zu­mie­niu euro­pej­skiej kul­tu­ry i lite­ra­tu­ry.

Powieść w zaska­ku­ją­cy spo­sób łączy nowa­tor­ską nie­li­ne­ar­ną kon­struk­cję z tra­dy­cją pro­zy pierw­szych dekad XX wie­ku. Nádas, przed­sta­wia­jąc losy poko­le­nia dora­sta­ją­ce­go w latach pięć­dzie­sią­tych, wra­ca do naj­więk­szych traum węgier­skiej histo­rii, mro­ków sta­li­ni­zmu i dra­ma­tu powsta­nia 1956 roku. Wyczu­wal­ne w tek­ście, świa­do­me odwo­ła­nia do pisar­stwa Tho­ma­sa Man­na two­rzą płasz­czy­znę cza­so­wą, w któ­rej ludz­ka pamięć kodu­je histo­rię przez pry­zmat oso­bi­stych doświad­czeń, a indy­wi­du­al­ne doświad­cze­nia czy­nią histo­rię żywą mate­rią ludz­kiej egzy­sten­cji.

O ile z jed­nej stro­ny w powie­ści poja­wia­ją się sygna­ły fascy­na­cji twór­czo­ścią auto­ra Cza­ro­dziej­skiej góry, o tyle z dru­giej – rów­nie oczy­wi­stym sko­ja­rze­niem, jakie może wywo­ły­wać lek­tu­ra Pamię­ci, była­by pro­za Mar­ce­la Pro­usta. Do fran­cu­skie­go pisa­rza zbli­ża­ją Náda­sa takie cechy, jak nasta­wie­nie na detal, mak­sy­mal­ne zbli­że­nie do ota­cza­ją­cej rze­czy­wi­sto­ści, opo­wia­da­nie histo­rii przez pry­zmat wspo­mnień jed­nost­ki (boha­te­rem jest węgier­ski pisarz nie tyl­ko przy­po­mi­na­ją­cy sobie czas, kie­dy miesz­kał w Ber­li­nie, ale rów­nież piszą­cy na naszych oczach inną powieść).

Poza war­to­ścia­mi arty­stycz­ny­mi, este­tycz­ny­mi, pro­za Náda­sa pozwa­la lepiej zro­zu­mieć histo­rię poprzed­nie­go wie­ku – węgier­ski pisarz, por­tre­tu­jąc rze­czy­wi­stość lat osiem­dzie­sią­tych, przy­wo­łu­je tyl­ko te wyda­rze­nia, któ­re mia­ły miej­sce, osa­dza swo­ich boha­te­rów w świe­cie, jaki ist­niał napraw­dę. Jeśli nawet Nádas nie wspo­mi­na o Pol­sce, to oka­le­cze­ni, zanu­rze­ni w świe­cie poli­tycz­ne­go i psy­chicz­ne­go znie­wo­le­nia boha­te­ro­wie mimo wszyst­ko wyda­ją się nam zna­jo­mi, doświad­czy­li bowiem podob­nych repre­sji i nie­do­god­no­ści, co inni miesz­kań­cy blo­ku wschod­nie­go.

Péter Nádas uro­dził się w 1942 roku w Buda­pesz­cie. Jest pro­za­ikiem, dra­ma­to­pi­sa­rzem i ese­istą. W latach sześć­dzie­sią­tych stu­dio­wał dzien­ni­kar­stwo i foto­gra­fię, przez jakiś czas pra­co­wał w „Pest Megy­ei Hír­lap” jako dzien­ni­karz. Do tej pory opu­bli­ko­wał oko­ło 30 ksią­żek, z któ­rych naj­waż­niej­szą jest wyda­na w 1986 roku Pamięć. Za swo­ją twór­czość był wie­lo­krot­nie nagra­dza­ny, m.in. Nagro­dą Milána Füsta, Mikes Kele­men Kör Pri­ze, Nagro­dą Atti­li Józ­se­fa, Prix du Meil­leur Livre Étran­ger, Nagro­dą Fran­za Kaf­ki, Nagro­dą Pal­ládium oraz Würth-Pre­is für Euro­päi­sche Lite­ra­tur.