Tommaso LANDOLFI: Morze Karaluchów

W serii „Kla­sy­ka z Euro­py” Biu­ra Lite­rac­kie­go uka­zał się wła­śnie wybór krót­kich tek­stów pro­za­tor­skich jed­ne­go z naj­wy­bit­niej­szych pisa­rzy wło­skich XX wie­ku, owia­ne­go legen­dą ary­sto­kra­ty i mizan­tro­pa – Tom­ma­sa Lan­dol­fie­go. Zna­ko­mi­te Morze Kara­lu­chów w prze­kła­dzie Anny Wasi­lew­skiej i Hali­ny Kra­lo­wej, zbie­ra­ją­ce utwo­ry z lat 1937–1978, to pierw­sza książ­ka auto­ra „Del meno” wyda­na w Pol­sce. Tom powstał w bli­skiej współ­pra­cy z synem auto­ra, Lan­dol­fem Lan­dol­fim.

Pro­za Lan­dol­fie­go, sytu­ują­ca się – by przy­wo­łać tytuł posło­wia Anny Wasi­lew­skiej – „pomię­dzy tra­dy­cją a nowa­tor­stwem”, wymy­ka się pro­stym kla­sy­fi­ka­cjom i w znacz­nej mie­rze nie daje się przy­po­rząd­ko­wać do jakie­go­kol­wiek nur­tu lite­rac­kie­go. Pisarz zbyt wie­le zawdzię­cza boga­tej tra­dy­cji lite­rac­kiej, by okre­śla­nie go sur­re­ali­stą czy sym­bo­li­stą mia­ło jaki­kol­wiek sens. Autor Dia­lo­gu o dwóch głów­nych sys­te­mach, choć zwią­zał się w latach 30. z gru­pą tzw. „her­me­ty­ków” (do któ­rej nale­że­li m.in. Mon­ta­le i Unga­ret­ti), nie anga­żo­wał się ani w lite­rac­kie, ani spo­łecz­ne, ani poli­tycz­ne spo­ry, jaki­mi żyła cała ówcze­sna Euro­pa.

Zebra­ne w Morzu Kara­lu­chów opo­wia­da­nia dają dość dokład­ny obraz twór­czo­ści Lan­dol­fie­go. Kon­wen­cjo­nal­ne spo­so­by nar­ra­cji, swą gene­alo­gią się­ga­ją­ce lite­ra­tu­ry XIX wie­ku, przede wszyst­kim Gogo­la, Hof­man­n­stha­la i Poego, roz­bra­ja­ne są w tych krót­kich pro­zach od wewnątrz. Pisarz nie szu­ka dla swo­ich tek­stów nowych środ­ków wyra­zu, ale z nie­skry­wa­ną satys­fak­cją i non­sza­lan­cją gra fik­cyj­no­ścią i lite­rac­ko­ścią świa­tów, któ­re two­rzy w ramach zna­nych wszyst­kim gatun­ków (takich jak opo­wia­da­nie fan­ta­stycz­ne czy powiast­ka filo­zo­ficz­na).

„Pierw­szą regu­łą gry, jaka toczy się pomię­dzy auto­rem a czy­tel­ni­kiem, jest zasa­da, że prę­dzej czy póź­niej nale­ży ocze­ki­wać nie­spo­dzian­ki, i wia­do­mo, że nie­spo­dzian­ka ta nigdy nie będzie przy­jem­na ani pocie­sza­ją­ca, lecz w naj­lep­szym razie wywo­ła efekt, jaki daje pocią­gnię­cie paznok­ciem po szkle lub gła­ska­nie pod włos, czy też wzbu­dzi sko­ja­rze­nia, któ­re jak naj­prę­dzej chcie­li­by­śmy usu­nąć z pamię­ci” – pisał o twór­czo­ści Lan­dol­fie­go Ita­lo Calvi­no, jeden z naj­wier­niej­szych czy­tel­ni­ków i pro­pa­ga­to­rów dzie­ła auto­ra Morza Kara­lu­chów.

Nie ma jed­nak w owej grze z czy­tel­ni­kiem prze­sad­nej kokie­te­rii. To raczej świa­do­mość bez­wyj­ścio­wo­ści sytu­acji i poja­wia­ją­ca się mimo wszyst­ko chęć uciecz­ki pcha Lan­dol­fie­go w stro­nę lite­ra­tu­ry. I jeśli uwa­ża ją za „jedy­ne uspra­wie­dli­wie­nie tego sta­to di insuf­fi­cien­za (sta­nu nie­wy­star­czal­no­ści), jakim jest życie – absur­dal­ne i z góry ska­za­ne na prze­gra­ną”, jak w posło­wiu pisze Anna Wasi­lew­ska, to wie, że lite­ra­tu­ra nie przy­no­si nigdy uko­je­nia, nie zmie­nia świa­ta, co naj­wy­żej zaś – chwi­lo­wo go zastę­pu­je.

Tom­ma­so Lan­dol­fi uro­dził się w 1908 roku w Pico w rodzi­nie o szla­chec­kich korze­niach. Stu­dio­wał nauki huma­ni­stycz­nie w Rzy­mie i we Flo­ren­cji, gdzie uzy­skał dyplom na pod­sta­wie pra­cy o Annie Ach­ma­to­wej. Debiu­to­wał w roku 1930, kil­ka lat póź­niej uka­zał się dru­kiem pierw­szy tom jego opo­wia­dań Dia­lo­go dei mas­si­mi siste­mi (1937). Współ­pra­co­wał m.in. z gaze­ta­mi „Il Mon­do” czy „Il Cor­rie­re del­la Sera”. Po wie­lu kry­zy­sach zdro­wot­nych, powo­do­wa­nych nie­spo­koj­nym try­bem życia, zmarł 8 lip­ca 1979 roku w szpi­ta­lu w Ron­ci­glio­ne.