Walt WHITMAN: Życie i przygody Jacka Engle’a

W nie­speł­na kil­ka mie­się­cy po ame­ry­kań­skiej pre­mie­rze nie­zna­na powieść Wal­ta Whit­ma­na uka­za­ła się wła­śnie w Biu­rze Lite­rac­kim. Kolej­ne odcin­ki Życia i przy­gód Jac­ka Engle­’a publi­ko­wa­ne były ano­ni­mo­wo na łamach „New York Sun­day Dispatch” wio­sną 1852 roku.

W nie­speł­na kil­ka mie­się­cy po ame­ry­kań­skiej pre­mie­rze nie­zna­na powieść Wal­ta Whit­ma­na uka­za­ła się wła­śnie w Biu­rze Lite­rac­kim. Kolej­ne odcin­ki Życia i przy­gód Jac­ka Engle­’a publi­ko­wa­ne były ano­ni­mo­wo na łamach „New York Sun­day Dispatch” wio­sną 1852 roku. Dopie­ro 165 lat póź­niej, w 2017 roku, Zacha­ry Tur­pin w trak­cie prze­cze­sy­wa­nia archi­wów w poszu­ki­wa­niu „zna­nych nie­zna­nych” powie­ści – ksią­żek, o któ­rych ist­nie­niu wia­do­mo, ale nikt ich nigdy nie widział – zdo­łał powią­zać ją z oso­bą Wal­ta Whit­ma­na. Uda­ło się to m.in. dzię­ki nazwi­skom posta­ci z książ­ki poja­wia­ją­cym się rów­nież w notat­kach pisa­rza. Ory­gi­nal­ność powie­ści potwier­dził i opu­bli­ko­wał z kry­tycz­nym omó­wie­niem kwar­tal­nik nauko­wy „Walt Whit­man Quar­ter­ly Review”.

Życie i przy­go­dy Jac­ka Engle’a to roz­gry­wa­ją­ca się w Nowym Jor­ku powieść oby­cza­jo­wa w sty­lu dic­ken­sow­skim, łączą­ca cechy kry­mi­na­łu, doku­men­tu i publi­cy­sty­ki. Tytu­ło­wy boha­ter jest adwo­kac­kim apli­kan­tem, któ­ry w dzie­ciń­stwie został wzię­ty na wycho­wa­nie przez poczci­we mał­żeń­stwo, a teraz pró­bu­je zna­leźć swo­je miej­sce w życiu, prze­ży­wa pierw­szą miłość, anga­żu­je się w poli­ty­kę i dzie­li się z czy­tel­ni­kiem swo­imi prze­my­śle­nia­mi w lapi­dar­nej for­mie, pro­stym, żywym i nowo­cze­snym jak na tam­te cza­sy języ­kiem. Powieść zosta­ła opar­ta na bio­gra­fii auto­ra, moż­na też w niej zna­leźć echa pra­cy dzien­ni­kar­skiej Whit­ma­na oraz moty­wy, któ­re peł­niej­szy wyraz zna­la­zły w wyda­nych trzy lata póź­niej, prze­ło­mo­wych dla pisa­rza Źdźbłach tra­wy.

W wywia­dzie opu­bli­ko­wa­nym w biBLio­te­ce autor prze­kła­du Szy­mon Żuchow­ski mówi m.in.: „Whit­man pisze sty­lem, któ­ry odbie­ram jako natu­ral­ny; ba, jak to zwy­kle bywa w przy­pad­ku tego poety i pro­za­ika, jego język wyda­je mi się nad­zwy­czaj nowo­cze­sny. Czy­ta­jąc pol­ską pro­zę z poło­wy XIX wie­ku, mam nie­rzad­ko poczu­cie więk­szej obco­ści, daw­no­ści tek­stu, niż kie­dy się­gam po Whit­ma­na. W odbio­rze jest on dla mnie tro­chę jak Bole­sław Prus – jasne, widać, że to nie jest dzi­siej­szy język, ale nie ma się jed­no­cze­śnie poczu­cia obco­wa­nia z jakimś komu­ni­ka­cyj­nym dzi­wa­dłem (jak na przy­kład przy lek­tu­rze dzie­więt­na­sto­wiecz­nych listów pol­skich). Mam podej­rze­nie gra­ni­czą­ce z pew­no­ścią – rów­nież porów­nu­jąc pro­zę Whit­ma­na z inny­mi lek­tu­ra­mi z epo­ki – że pisał on języ­kiem żywym, nie gabi­ne­to­wym czy aka­de­mic­kim. I takim języ­kiem nale­ży go tłu­ma­czyć”.

W posło­wiu do książ­ki Juliusz Pie­li­chow­ski doda­je: „To samo­dziel­na, peł­no­krwi­sta powieść, któ­rą z powo­dze­niem mogli­by­śmy czy­tać w ode­rwa­niu zarów­no od bio­gra­fii auto­ra, jak i ‘resz­ty’ jego dzie­ła. Powieść Whit­ma­na ma w sobie wszyst­ko, co w poło­wie XIX wie­ku spra­wia­ło, że histo­ria ser­wo­wa­na w odcin­kach na łamach pra­sy mogła się podo­bać czy­tel­ni­kom. I wła­ści­wie nie powin­no nas to dzi­wić. Jej autor dosko­na­le czuł zarów­no mia­sto, któ­rej por­tre­to­wał, jak i jego miesz­kań­ców. Od lat o nich pisał. Gdy zagłę­bia­my się w pery­pe­tie boha­te­rów tej nie­wiel­kiej, zgrab­nej powie­ści, to może ude­rza – i urze­ka – naj­bar­dziej: pełen niu­an­sów, nie­zwy­kle zmy­sło­wy opis pręż­nej, zmie­nia­ją­cej się rze­czy­wi­sto­ści mia­sta, któ­re dopie­ro zdo­by­wa wła­sną toż­sa­mość. Nie mamy wąt­pli­wo­ści, że nar­ra­tor dosko­na­le zna miej­sca, o któ­rych opo­wia­da. I że mówi o nich z praw­dzi­wą pasją”.

Walt Whit­man (1819–1892) to ame­ry­kań­ski poeta, ese­ista, dzien­ni­karz i pro­za­ik. Imał się róż­nych zajęć: od cie­śli, przez dru­ka­rza, po nauczy­cie­la. Brał udział w woj­nie sece­syj­nej, a po niej pra­co­wał w admi­ni­stra­cji pań­stwo­wej. Two­rzył pod wpły­wem ame­ry­kań­skich trans­cen­den­ta­li­stów, gło­szą­cych idee rów­no­ści, nie­za­leż­no­ści i nie­za­wi­sło­ści moral­nej. Poglą­dy te zna­la­zły wyraz w tomie Źdźbła tra­wy (1855), uwa­ża­nym za prze­łom w poezji ame­ry­kań­skiej. Autor eks­po­nu­je w nim wagę rze­czy małych, posłu­gu­je się wier­szem wol­nym, prze­kra­cza­ją­cym kla­sycz­ne euro­pej­skie kano­ny, uni­ka­ją­cym rymów i regu­lar­nych akcen­tów, czer­pią­cym z języ­ka potocz­ne­go i nauko­we­go.

Whit­man nie stro­nił od kon­tro­wer­syj­nych wypo­wie­dzi i zacho­wań, nie ukry­wał swo­je­go homo­sek­su­ali­zmu, a w utwo­rach śmia­ło nawią­zy­wał do cie­le­sno­ści – wszyst­ko to spra­wi­ło, że stał się legen­dą już za życia. Wśród jego pozo­sta­łych dzieł moż­na wymie­nić zbio­ry wier­szy: Inskryp­cje, Dzie­ci Ada­ma, Tata­rak, Prąd mor­ski, Wer­ble oraz roz­pra­wę poli­tycz­ną Demo­kra­tycz­ne per­spek­ty­wy. Pol­ski prze­kład książ­ki zawdzię­cza­my Szy­mo­no­wi Żuchow­skie­mu, któ­ry przy­go­to­wał wcze­śniej wyda­ne w Biu­rze Lite­rac­kim książ­ki Edmun­da Whi­te­’a i Natha­lie Sar­rau­te. Tłu­macz jest redak­to­rem pro­wa­dzą­cym „Polish Libra­ries” (Biblio­te­ka Naro­do­wa) oraz sta­łym współ­pra­cow­ni­kiem „Kul­tu­ry Libe­ral­nej”. Życie i przy­go­dy Jac­ka Engle’a to już pięć­dzie­sią­ta pozy­cja w serii „Pro­za” wydaw­nic­twa Artu­ra Bursz­ty.